💢 المنهج الفقهي للمحقق الأردبيلي توظيف العقل في الاستنباط لم يكن العقل في مدرسة المحقّق الأردبيلي مُهمَلًا، بل كان نبضَ الفِكر في مَناهِجه، ونورَ البصيرة في مَسالِكه؛ يُمسِكُ بزمام الاستنباط كما يُمسِكُ الربّانُ بدفّة السفينة، ويرسم لمدرسته سِمَةً تتفرّدُ بها عن سائر المدارس، جلالًا في النظر، وكمالًا في الأثر، وحكمةً تُزاوجُ بين الفطرة والوَحي، والعقل والنصّ، فلا يُطفِئُ نورَ أحدهما بسِراجِ الآخر، بل يجعلُهما شُعْلتين تُضيئانِ طريقَ الهُدى. ويمكن إجمال وجوه توظيفه للعقل في ثلاثة مطارح: المطلع الأول: الاستناد إلى العقل العملي استعان المحقّق بالعقل العملي، ذاك الميزان الدقيق الذي يُفرّق بين الحُسن والقُبح، كما صنع كثيرٌ من الفقهاء، غير أنّ الأردبيلي جاوز المألوف، ففتح بابَ تحليلٍ خاص، متأمّلًا في سؤالٍ عميق: هل الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر حكمان عقليّان كما هما شرعيّان؟ فجعل من هذا التساؤل ميدانًا لاستكشاف العلاقة بين نور الشرع وإشراق العقل، وكيف يتساندان في رسم معالم التكليف وإقامة صرح المسؤولية الإنسانية. المطلع الثاني: العقل ناقدًا لمضمون الحديث في هذا الأفق يتجلّى العقل ناقدًا بصيرًا، لا يمرّ على النصّ مرَّ السامعين، بل يتفحّصه بفطنة العارفين، ويزنه بميزان الإمكان، فيميّز بين المقبول والمحال، وبين المعقول والمستحيل. فإذا لمس في مضمونه ما يُنافي سنن العقل الواضحة أو يُصادم بداهة الفطرة البينة، أسقط الرواية جملةً، وقطع بعدم صدورها. وهكذا ارتقى العقل عند الأردبيلي من مجرّد أداة فهمٍ إلى ميزان تحقيق، ومن شاهدٍ على النصّ إلى حارسٍ لمعناه. المطلع الثالث: السلب لإثبات الحق وهو ذروة برهانه وأحكم صناعاته، إذ يسلب بالعقل جميع الاحتمالات حتى لا يبقى إلا واحد فيثبته ضرورة. ومثاله الأبلج دية المقتول بشهادة الزور؛ إذ قُتل إنسان بشاهدين ثم انكشف فسقهما، فاختُلِف في الضمان على ثلاثة مذاهب: بيت المال، أو هدر الدم، أو إلزام القاضي. فأبطل الأردبيلي بالعقل المذهبين الأخيرين، قائلاً: «إبطال حق الناس غير معقول»، و«إلزام الحاكم كذلك غير معقول». فلما استحال المسلكان، لم يبق إلا بيت المال، فاستقرّ عليه الحكم حتمًا. فالعقل هنا، بتنحية ما ليس، يُري ما هو، ويكشف موضع الصواب في متاهة الاحتمال. فهو كالشمس إذا جلّلها السحاب، فإن إظلام الجانبين يُريك موضع الضياء. للاطلاع على كامل المقال يُرجى زيارة الرابط الآتي https://eitaa.com/mohammadjavadheidari https://t.me/moballeghi_ahmad

بحث «فقه حکمرانی و نهادسازی قرآنی» که دکتر محمدجواد حیدری مطرح می‌کند، در واقع تلاشی است برای عبور از فقه فردی به فقه تمدنی؛ فقهی که بتواند پاسخ‌گوی نیازهای ساختارهای اداره جامعه اسلامی باشد. در این نگاه، قرآن نه صرفاً کتابی برای هدایت فرد، بلکه منشور نهادسازی عادلانه است. آیات متعددی از قرآن این رویکرد را پشتیبانی می‌کنند: آیه ۲۸۲ بقره: تأکید بر ثبت معاملات و شفافیت مالی، یعنی بنیان‌گذاری نهادهای حسابرسی و نظارت اقتصادی. آیه ۵۸ نساء: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا» — دستور به واگذاری مسئولیت به شایستگان، مبنای نظری شایسته‌سالاری در مدیریت عمومی. آیه ۱۳۵ نساء: تأکید بر عدالت در قضاوت، حتی بر ضد خویشاوندان، یعنی بنیان‌گذار استقلال قوه قضائیه و عدالت ساختاری. آیات مربوط به یتیمان و مستضعفان (نساء، بقره، توبه) زمینه‌ساز نهادهای حمایت اجتماعی و عدالت توزیعی است. 📘 دکتر حیدری در چارچوب «فقه حکمرانی» می‌کوشد نشان دهد که هر حکم فقهی، پشتوانه نهادی دارد؛ یعنی فقه می‌تواند تبدیل به مهندسی اجتماعی شود، نه صرفاً مجموعه‌ای از فتواهای فردی. بنابراین، «فقه حکمرانی» در پی پاسخ به سه پرسش اساسی است: 1. چیستی: فقهی که روابط قدرت، عدالت و نهاد را سامان می‌دهد. 2. چگونگی: با الهام از آیات و سنت، سازوکارهای اجرایی و حقوقی می‌سازد. 3. چرایی: زیرا تنها از مسیر نهادسازی می‌توان عدالت قرآنی را در واقعیت اجتماعی محقق کرد. 🔹 در نتیجه، اگر فقه را صرفاً در عبادات و احوال شخصیه محدود کنیم، از مأموریت اصلی قرآن که «قیام به قسط» است (حدید:۲۵) فاصله می‌گیریم. در این زمینه مقاله «چیستی و چگونگی و چرایی فقه حکمرانی و نهادسازی قرآنی» از دکتر محمدجواد حیدری در دست تدوین است کانال مهندسی شخصیت https://eitaa.com/mohammadjavadheidari

مروری بر ۷۰مساله فقهی حج از منظر امام خمینی: استاد محمد جواد حیدری👇

ضرورت باز سازی فرهنگ دانشگاهی وازاد اندیشی محمد جواد حیدری برای حل مشکلات کشور و بحران های جامعه وکارامدی حکمرانی دانشگاه باید اصلاح گردد مشکلات موجود کشور ریشه در مشکلات موجود در دانشگاه است نگاه مادی و تجاری ودر امد زایی در بخش فرهنگ و اموزش وپژوهش موجب رکود و عدم دست یابی به تعالی وپیشرفت می گردد علم وروش علمی وپژوهش وشرح صدر وفداکاری ومحبت وعشق به همنوعان وایثار وحماسه واهتمام به مهندسی شخصیت وتهذیب نفس و توسعه وپیشرفت و رشد وتعالی در دانشگاه در حال کاهش است وحل این معضل نیازمند تحول بینش و ترسیم هدفگذاری و برنامه ریزی جامع وصحیح است متاسفانه دولت فکر نداریم و وقتی این ایده به اقایان داده شد توجه نکردند به همین جهت در تدوین واجرای نقشه جامع تعالی وتوسعه دانشگاه ها با بحران مواجهیم این مشکل در جوامع دیگر هم مطرح است وبرخی از اندیشمندان هشدار داده اند: هشدار در باره ترجیح رنکینگ بر آموزش در دانشگاهها را باید جدی بگیریم این روزها مقاله‌ای از The Australian با عنوان “Deakin University vice-chancellor Iain Martin’s solution to woke crisis is to focus on teaching quality” منتشر شده است. عنوان این مقاله تمرکز بر آموزش باکیفیت؛ نقد «ترجیح رتبه‌بندی بر آموزش» در دانشگاه‌هاست و در اکتبر 2025 انتشاری یافته است. گزارش زیر از این مقاله است که رئیس دانشگاه Deakin University استرالیا آن را نوشته است. در این مقاله‌ا که اخیراً در روزنامهٔ The Australian منتشر شد، Iain Martin، رئیس دانشگاه دی‌کین، ضمن ابراز نگرانی نسبت به فرهنگ «کنسل کالچر» (cancel culture) در محیط‌های دانشگاهی، تأکید کرد که دانشگاه‌ها بیش از حد درگیر رقابت برای ارتقای رتبه جهانی، جذب بودجه و تولید انبوه مقالات شده‌اند، در حالی که مأموریت اصلی آن‌ها — یعنی ارائهٔ آموزش با کیفیت و تربیت دانشجو — در حاشیه قرار گرفته است. به گفتهٔ وی، دانشگاه‌ها باید به جای تمرکز صرف بر تصویر بیرونی و پژوهش‌های پرشمار، به ارتقای کیفیت تدریس و فراهم‌سازی محیطی برای گفت‌وگو و مواجهه با متون و اندیشه‌های چالش‌برانگیز بازگردند. وی با صراحت اظهار کرد: «وظیفهٔ ما این است که دانشجو را برای مواجهه با اندیشه‌های دشوار آماده کنیم، نه اینکه آن اندیشه‌ها را برای دانشجو ایمن کنیم.» نویسنده این مقاله همچنین چند محور کلیدی را برای اصلاح فرهنگ دانشگاهی مطرح کرد: ارتقای جایگاه تدریس به‌هم‌ردیف پژوهش: وی گفت که «برای مدت طولانی دانشگاه‌ها تدریس را به عنوان‌ «برادر فقیر» پژوهش تلقی کرده‌اند. ما پژوهش و رتبه‌ها را جشن می‌گیریم، اما به اندازهٔ کافی دربارهٔ خروجی‌های آموزشی صحبت نمی‌کنیم». بازسازی فضای دانشگاهی به‌عنوان عرصهٔ آزاد اندیشه: وی تأکید کرد که دانشگاه باید «محلی باشد که ایده‌ها مورد آزمون قرار گیرند، نه اینکه خاموش شوند». تضمین صحت و هدف‌مندی پژوهش‌ها: Martin بیان کرد پژوهش‌ها باید «به‌دنبال حقیقت» باشند، نه صرفاً خدمات به ارتقای نام مؤسسه یا تسلیم در برابر «تکلیف رتبه‌بندی». مسئولیت‌پذیری مالی و عملیاتی: وی به مسائل اقتصادی دانشگاه‌ها از جمله حقوق مدیران، استفاده از مشاوران خصوصی و افزایش بار کاری کارکنان اشاره کرد و گفت دانشگاه‌ها باید «نمونهٔ کارفرمایان شایسته، شفاف و مسئول» باشند. نویسنده همچنین هشدار داد که اعتماد عمومی به دانشگاه‌ها در حال کاهش است؛ وی گفت که در تحقیقات دانشگاه دی‌کین، حدود یک‌سوم استرالیایی‌ها گفته‌اند اعتماد کمی یا هیچ اعتمادی به دانشگاه‌ها ندارند، و تقریباً دو نفر از هر پنج نفر معتقدند مدیران دانشگاه‌ها «بیشتر بر درآمد تمرکز دارند تا کیفیت». https://eitaa.com/mohammadjavadheidari @UT_Central_Library

### 📰 گزارش جلسه تفسیر ترتیبی تنزیلی – ۳۰ مهر استاد: حیدری خراسانی موضوع: تفسیر آیات ۱۶ تا ۳۳ سوره مبارکه قلم در جلسه این هفته درس «تفسیر ترتیبی تنزیلی»، استاد حیدری خراسانی به تبیین داستان عبرت‌انگیز «صاحبان باغ» در سوره مبارکه *قلم* پرداخت و این آیات را نمونه‌ای از درمان‌های اخلاقی قرآن برای نسل امروز دانست. ایشان در آغاز تأکید کردند که قرآن داروی شفابخش دردهای نسل جدید است و ماجرای ثروتمندان مغروری که بر اثر غرور و بخل، نعمت الهی را از دست دادند، هشداری برای جامعه امروز است. استاد توضیح دادند که باغ یادشده در روایات، در یمن قرار داشته و در اختیار پیرمردی مؤمن بوده است که پس از برداشت محصول، سهمی از آن را به نیازمندان می‌بخشید. اما پس از مرگ او، فرزندانش تصمیم گرفتند راه پدر را ادامه ندهند و فقرا را از بهره‌مندی محروم کنند. در نتیجه، عذابی الهی شبانه نازل شد و باغشان به خاکستر تبدیل گشت. در تحلیل واژگان، استاد بیان کردند: * «وَلَا يَسْتَثْنُونَ» نشانگر بخل و ضعف ایمان است، زیرا حتی نیازمندان هم می‌توانند اندکی از نعمت خود را ببخشند. برخی مفسران این تعبیر را اشاره به آن دانسته‌اند که آنان «ان‌شاءالله» نگفتند، یعنی مغرورانه از یاد خدا غافل شدند. * «يَصْرِمُونَ» از ریشه‌ی «صرم» به معنای چیدن میوه است. * «طَائِف» به معنای آتشی سوزان و فراگیر است که بر آنان فرود آمد. * «حَرْدٍ قَادِرِينَ» نیز به معنای ممانعت همراه با خشم و شدت است. استاد حیدری خراسانی این ماجرا را تمثیلی از وضعیت امروز جامعه دانستند و گفتند: «اگر خدا نعمتی به ما داد، نباید دل دیگران را بشکنیم؛ زیرا بی‌توجهی به محرومان سبب زوال برکت می‌شود.» در ادامه، ایشان به گفت‌وگوی اصحاب باغ پس از نابودی اشاره کردند؛ زمانی که یکی از آنان که از دیگران عاقل‌تر بود، گفت: «أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ». استاد توضیح دادند که تسبیح در اینجا به معنای شکر نعمت و یاد خداوند است و ریشه همه‌ی اعمال نیک محسوب می‌شود. وی افزود: «قطع ارتباط با خدا و ترک نماز از مشکلات جدی جامعه امروز است؛ تسبیح و صلاه دو رکن بازدارنده از طغیان و خودخواهی‌اند.» استاد همچنین بیان کردند که در میان صاحبان باغ، یک مؤمن خردمند وجود داشت (**قال أوسطهم**) که پس از حادثه، سخنش بر دیگران تأثیر گذاشت و آنان به گناه خود اعتراف کردند. این توبه و اعتراف، نشانه امید به رحمت خداست. ایشان در پایان نتیجه گرفتند که: > «این داستان، تصویری از سرنوشت همه کسانی است که در برابر مستمندان بی‌مسئولیت‌اند و به طغیان در برابر حق و قانون می‌پردازند. با این حال، اگر با قلبی راغب و توبه‌گر به سوی خدا بازگردند، درهای رحمت الهی همچنان گشوده است.»

### 📰 گزارش جلسه تفسیر اعتقادی – ۳۰ مهر استاد: حیدری خراسانی موضوع: توحید افعالی و توحید در خالقیت در این جلسه، استاد حیدری خراسانی یکی از آسیب‌های فکری جامعه امروز را غفلت از توحید افعالی دانستند و تأکید کردند که سراسر هستی جلوه فعل خداوند است. هر حرکت و تأثیر در عالم، به اراده الهی تحقق می‌یابد؛ آبی که می‌رویاند، آتشی که می‌سوزاند، و وسیله‌ای که حرکت می‌کند—all به فرمان خداوند است. هیچ موجودی تأثیر مستقل ندارد. ایشان در پاسخ به این پرسش که چرا خداوند کارها را از طریق علت و اسباب انجام می‌دهد، فرمودند: **خداوند خود خواسته است که نظام عالم بر پایه علت‌ها و اسباب طبیعی جریان یابد**، تا انسان از مسیر نظم و سنت‌های الهی، فعل خدا را در عالم مشاهده کند. در ادامه، استاد به تفاوت توحید افعالی و توحید در خالقیت پرداختند و توضیح دادند که توحید در خالقیت شاخه‌ای از توحید افعالی است. آیات ۶۱ عنکبوت، ۱۰۲ انعام و ۵۴ اعراف به این معنا اشاره دارند که خدا خالق همه چیز است: > «خالق کل شیء» یعنی هیچ موجودی از دایره آفرینش الهی بیرون نیست. استاد با نقل دیدگاه علامه طباطبایی افزودند که نظم منطقی آیات قرآن نشان می‌دهد هدف از این تعبیر، ریشه‌کن کردن شرک و دل‌بستگی به عالم اسباب است. در بخش نقد دیدگاه‌ها، به فخر رازی اشاره شد که از آیه «خالق کل شیء» برداشت جبر کرده و افعال انسان را نیز مخلوق مستقیم خدا دانسته است. استاد توضیح دادند که اندیشمندان امامیه در برابر این دیدگاه، نظریه‌ی «لا جبر و لا تفویض بل امر بین الامرین» را مطرح کرده‌اند؛ یعنی نه جبر مطلق صحیح است و نه تفویض کامل، بلکه افعال انسان در عین وابستگی به خدا، با اختیار او انجام می‌شود. استاد سپس دیدگاه اشاعره را بررسی کردند که صفات الهی را اموری جدا از ذات خدا می‌دانند. ایشان این نظر را نادرست دانستند، زیرا در آن صورت باید صفات خدا را نیز مخلوق او شمرد که با واجب‌الوجود بودن خدا ناسازگار است. در ادامه، به مسئله‌ی شرک در خالقیت پرداخته شد. استاد بیان کردند که نخستین نمونه‌ی آن در میان پیروان زرتشت دیده می‌شود که برای خیر و شر دو خالق قائل بودند. اما در نگاه قرآن، شر امری عدمی یا نسبی است و در واقع در نظام هستی جز خیر وجود ندارد؛ آنچه ما «شر» می‌نامیم، نتیجه‌ی برداشت محدود و خودمحور انسان است. در پایان، استاد نتیجه گرفتند که: > «توحید افعالی یعنی دیدن دست خدا در همه چیز؛ از ریشه‌ی گیاه تا اندیشه‌ی انسان. نه جبر حقیقت دارد و نه استقلال مطلق، بلکه همه چیز در عین وابستگی، بر مدار اختیار و اراده‌ی الهی می‌گردد.»

#تلنگر 💎سر سفره ی امام مهربانیها... 🤲اللهُمَّ بارِک لِمَولانا صاحبَ الزَّمان... ▫️یکی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) از حضرت پول فراوانی دریافت کرد و مامور شد آن را به یکی از فقرای بنی هاشم برساند. ضمنا حضرت به او فرمودند: وقتی پول را رساندی او را خبر نده که پول از جانب من است. او نیز چنین کرد پول را به مرد فقیر رساند و گفت: از سوی شخصی از بزرگان مدینه برایت فرستاده شده است. مرد فقیر شروع کرد به دعا کردن برای صاحب مال و گفت: خدا رحمتش کند، این شخص همه ساله برای من مقدار فراوانی مال می فرستد و ما با آن تا یک سال زندگی می گذرانیم، اما جعفر بن محمد با مال فراوانی که دارد یک درهم هم به من کمک نمی کند!!! 📚منبع:  امالی طوسی ص 677 👌اما دو نکته ی حائز اهمیت ： 1. آن فقیر همه روزه بر سر سفره ی امام صادق (علیه السلام) بودند. اما هیچ وقت از آن حضرت سپاسگزاری نکردند!!! چرا که امام خویش را نمی شناختند و نمی دانستند که هر خير و خوبی به هر شخصی در هر زمانی که می رسد از سوی امام زمان آن دوران است. 2. نکند ما نیز مانند آن مرد فقیر باشیم! بر سر سفره ی نان و نعمت و خير و برکت حضرت ولی عصر (صلوات الله علیه) بنشینیم  اما از آن بزرگوار غافل باشیم و حتی به حساب نیاریم و.... 👈بیایید بعد از خوردن غذا، سر سفره هامون و بعد از هر نعمتی، این چنین از مولای خود تشکر و قدردانی کنیم: 🤲الحمدولله رب العالمین اللهُمَّ بارِک لِمَولانا صاحبَ الزَّمان... https://eitaa.com/mohammadjavadheidari

✅ضرورت باز خوانی فقه و حکمرانی قران محور و نهادسازی قرآنی محمد جواد حیدری ✅ قرآن نسخه شفابخش ترسیم حکمرانی کارامد وعدالت محور است قران تنها برای بیان مفاهیم نظری نیست، بلکه نقشه‌ جامع کاربردی برای ساخت ومهندسی حکمرانی عادلانه است. 📖 در آیات فراوانی به توحید وعدالت اشاره شده ودر ایاتی چون آیه ۲۸۲ سوره بقره، بر ثبت معاملات و شفاف‌سازی روابط مالی تأکید شده تا از نزاع‌ها جلوگیری شود. این یعنی عدالت قرآنی باید با سازوکارهای اجرایی و نهادسازی در جامعه تحقق یابد. 🔸امروز مردم ایران وجهان تشنه عدالت است واز ستم سرخورده شده و آموزه‌های قرآن درباره حقوق ایتام، مدیریت شایسته‌سالارانه، قضاوت بی‌طرفانه و حتی جنگ و صلح، همگی بر محور عدالت و پرهیز از ظلم طراحی شده‌اند. ظلم در نگاه قرآن نه‌فقط رفتاری فردی، بلکه ساختاری است که در سیاست و اقتصاد نیز ریشه می‌دواند. آیا ما توانسته‌ایم عقلانیت دینی قرآن را در سیاست و قضاوت امروز پیاده کنیم ؟ ایا فقه وحکمرانی ما قران محور است؟ قران تا چه اندازه در قوای سه گانه ما حاکم است ؟ ایا ان قومی اتخذوا هذا القران مهجورا در این زمان مشهود نیست؟ علت جدایی وهجران ما از قران محوری چیست؟ قران تا چه اندازه در حوزه ودانشگاه وحکمرانی ما حاکم است؟ از منظر قران کریم زور واجبار پاسخ نمی دهد ومردم در اثر بعثت وتبیین انبیا خود باید به اگاهی برسند وبه عدل وقسط قیام نمایند لیقوم الناس بالقسط( ۲۵حدید) https://eitaa.com/mohammadjavadheidari