2- اخلاق مناظره و نقد رقیب دومین مسئولیت اجتماعی افراد که در قرآن ذکر شده است دعوت دیگران به راه راست با استفاده از حکمت و اندرز است خداوند در این مورد می فرماید:« اُدْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ » رقبای انتخاباتی حق ندارند از هر روشی برای پیشبرد اهدافشان استفاده کنند؛ بلکه باید با بیان برنامه‌هایشان اگر نقدی به برنامه‌های سایر کاندیداها دارند آن را مودبانه بیان نمایند. تخریب رقیب و تهمت زدن به او کار درستی نیست در قرآن می فرماید:« تَقُولُونَ بِأَفْوَاهِکُمْ مَا لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَیِّنًا وَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیمٌ ؛ با دهان خود سخنی می‌گفتید که به آن یقین نداشتید؛ و آن را کوچک می‌پنداشتید در حالی که نزد خداوند بزرگ است!» در این آیه خداوند کسانی را که از تهمت زدن برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کنند نکوهش فرموده و آن را گناه بزرگی بشمار می آورد.

3- اخلاق انتخاب سومین مسئولیت اجتماعی در قرآن مشاوره دادن و مشورت گرفتن است که البته باید تخصصی باشد و افراد نباید در زمینه‌ای که اطلاع ندارند مبادرت به مشورت دادن نمایند؛ مشورت دادن افراد نامدار که در زمینه های دیگری تخصص دارند مانند فوتبالیست‌ها یا بازیگران و هنرمندان تبعات ویرانگری داشته است که در دهه اخیر شاهد آن بوده‌ایم، در قرآن به پیامبر(ص) امر می فرماید: «وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ ؛ با ایشان در کار جنگ مشورت نما» نمی فرماید در هر زمینه ای بلکه مشورت را در زمینه ای خاص توصیه فرموده است، بنابر این مشورت کردن و مشورت دادن در حیطه تخصصی از وظایف افراد در جامعه است؛ لذا بر مردم لازم است برای آشنا شدن با کاندیداها و برنامه هایشان از مشورت افراد خبره، مطلع و با ایمان استفاده نمایند.

4- اخلاق مشارکت چهارمین مسئولیت اجتماعی همکاری و تعاون است که می فرماید:« تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ؛ در نیکوکارى و پرهیزگارى با یکدیگر همکارى کنید و در گناه و تعدى دستیار هم نشوید» در این آیه مشارکت مردم در کار خیر مورد تاکید قرار گرفته است؛ آیا می توان کار خیری مهم تر از انتخابات تصور نمود؟ انتخاباتی که سرنوشت چند ساله همه مردم و حتی کشور به آن بستگی دارد؛ در طول بیش از 40 سالی که از انقلاب سپری شده است نتیجه انتخاب‌های خود را دیده و افراد مختلف با افکار متفاوت را بر کرسی ریاست نشانده‌ایم اما فارغ از نتیجه که رضایت بخش بوده یا نبوده است صرف حضور و مشارکت مردم تاثیر بسیار بزرگی بر سرنوشت کشور داشته به نحوی که دشمنان را از دست اندازی به کشورمان مایوس نموده است؛ مشارکت بالای مردم در تعیین سرنوشت کشور بسیار حائز اهمیت بوده و این پیام را به دشمنان مخابره نموده است که مردم ایران اجازه تعدی و دخالت به بیگانگان را نخواهند داد.

ملاک‌های انتخاب پس از آن که روشن شد انسان در قبال جامعه مکلف است و باید به وظایف اجتماعی خود عمل نماید و انتخابات یکی از شئون اجتماعی است که افراد برای تعیین سرنوشت خود، جامعه و کشورشان لاجرم باید در آن مشارکت نمایند، حال لازم است ملاک های انتخاب را نیز بررسی نماییم.

1- ملاک های قرآنی در قرآن کریم برای انتخاب افراد ملاک هایی ذکر شده است که می تواند به عنوان اصل کلی برای احراز صلاحیت در نظر گرفته شود. الف- حفیظ و علیم: حضرت یوسف پس از تعبیر خواب ملک مصر خود را کاندیدای سمت خزانه داری مصر نمود که به آن عزیز مصر می گفتند؛ در قرآن به نقل از حضرت یوسف می فرماید:« قَالَ اجْعَلْنِی عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ؛ مرا سرپرست خزائن سرزمین (مصر) قرار ده، که نگهدارنده و آگاهم »؛ حضرت برای معرفی خویش به دو صفت در خود اشاره فرمود که حفیظ و علیم است؛ در لغت عرب وزن فعیل مربوط به صفت مشبهه است و در آن مبالغه وجود دارد یعنی بسیار حافظ و بسیار عالم. با توجه به آیه فوق در می یابیم که حافظ بودن یکی از صفات مهم یک مسئول است، کسی که حافظ منافع کشور و مردم باشد و حاضر نشود منافع کشور را در قبال مسائل حقیر معامله کند، کسی که به آرمان های نظام و انقلاب باور داشته باشد و حافظ خون شهدایی باشد که برای حفظ این آرمان ها جان خود را در طبق اخلاص گذاشتند، لذا وجود این شاخصه در کاندیداهای ریاست جمهوری بسیار حائز اهمیت می باشد.

صفت دوم علیم بودن است، کسی که طالب یک مسئولیتی است ابتدا باید جایگاه این مسئولیت را بشناسد و سپس در خود اندیشه کند که آیا یارای پذیرش آن مسئولیت را دارد یا خیر؛ در وحله سوم باید نسبت به حیطه آن مسئولیت و وظایف و اختیاراتش آگاهی داشته باشد به طوری که با دید روشن به آن ورود کند نه این که پس از پذیرش معلوم شود که احاطه‌ای بر حوزه مسئولیتش نداشته است، لذا حضرت این صفت را برای خود ذکر می‌کند که اگر آن را به من بسپارید نسبت به انجامش دانش کافی دارم و می توانم به نحو احسن آن را انجام دهم و تاریخ نیز گواه حسن انجام کار ایشان است.

ب- قوی و امین: در ماجرای فرار حضرت موسی(ع) از مصر، وی با دختران حضرت شعیب(ع) مواجه می شود که برای آب دادن به گوسفندانشان نیاز به کمک داشتند و حضرت به این کار مبادرت می ورزند، سپس دختران حضرت شعیب(ع) او را به خانه دعوت کردند تا با پدرشان برای استخدام وی صحبت کنند، در قرآن می فرماید:« قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ ؛ یکی از دو دختر گفت: پدرم! او را استخدام کن، زیرا بهترین کسی را که می‌توانی استخدام کنی آن کسی است که قویّ و امین باشد» در این آیه دو شاخصه و ملاک مهم در شایستگی فرد برای انتخاب عنوان می گردد.

قوی بودن علاوه بر بعد جسمانی بر بعد روحی و روانی هم اطلاق می گردد و منظور دارای قوه و توان است که اصطلاحا به فرد دارای آن توانمند می گوییم. هر فردی که برای مسئولیتی انتخاب می شود لازم است که توانایی لازم برای انجام آن کار را داشته باشد، همچنان که برای ثبت نام شرایط سنی و سلامتی جسمی کاندیدا در نظر گرفته شده است توانمندی وی در عرصه اجرای وظایف و تکالیف حیطه مسئولیت هم لازم می باشد. ضمن این که برای اخذ مسئولیت در ایران اسلامی که دشمنان بزرگی دارد، قوت و استواری مسئولین در برابر تهدیدها، مشکلات و ناملایمات، شرط مهمی است.

هر فردی که برای مسئولیتی انتخاب می شود لازم است که توانایی لازم برای انجام آن کار را داشته باشد، همچنان که برای ثبت نام شرایط سنی و سلامتی جسمی کاندیدا در نظر گرفته شده است توانمندی وی در عرصه اجرای وظایف و تکالیف حیطه مسئولیت هم لازم می باشد. ضمن این که برای اخذ مسئولیت در ایران اسلامی که دشمنان بزرگی دارد، قوت و استواری مسئولین در برابر تهدیدها، مشکلات و ناملایمات، شرط مهمی است.

ضمن این که برای اخذ مسئولیت در ایران اسلامی که دشمنان بزرگی دارد، قوت و استواری مسئولین در برابر تهدیدها، مشکلات و ناملایمات، شرط مهمی است. فرد تنبل و کسل یا کسی که در برابر ناملایمات و مشکلات و پیچیدگی ها درمانده می شود و نمی تواند راهکاری برای برون رفت ارائه نماید از قوت کافی برای گرفتن مسئولیت های مهم برخوردار نیست و نباید برای سمت های مهم انتخاب شود، یا فردی که رفاه طلب و خوش گذران است و فارغ از مشکلات مردم بیشتر زمان خود را به امور شخصی و خانوادگی می پردازد فرد مناسبی برای مسئولیت های مهم نیست چرا که قوت خود را صرف امور دیگر می‌کند.

امین بودن ویژگی دیگری است که در این آیه بیان شده است، مسلما وقتی مسئولیت یک کشور و سرنوشت مردمش را به کسی می سپاریم باید آن فرد امین برای این مسئولیت باشد و نسبت به داشته های مردم اعم از مالی، فرهنگی و اجتماعی حساسیت لازم را داشته باشد و به این داشته ها به چشم حقارت نگاه نکند و یا آن را در معرض نابودی و تعرض قرار ندهد. ایران کشوری است با هزاران سال سابقه تمدنی که مردمان آن پس از تجربه هزاران سال استبداد به سیستم حاکمیت مردم سالاری بومی شده دست یافته اند، مردم سالاری بر مبنای ایرانیت و اسلامیت شیعی که برای آن از ابتدای مشروطه جنگیده اند و خون های بسیاری را تقدیم داشته اند؛ فرد منتخب باید امین دست آوردهای این مردم باشد.

2- ملاک های روایی در علم رجال و درایه و در مبحث تعادل و تراجیح ملاک‌هایی برای ترجیح یکی از دو نقل متعارض بیان شده است که در اینجا ملاک‌های مذکور در یکی از روایات را بیان می نماییم. طبق این روایت عمر بن حنظله خدمت امام صادق(ع) رسیده و سوال می‌کند که اگر میان دو حاکم شرع مردد شدم چه کنم و امام(ع) می فرمایند به فرد عادل تر، صادق تر، فقیه تر و با تقوا تر مراجعه نما؛ طبق این روایت بر فرض این که میان دو فرد که عالم هستند تردید وجود داشته باشد باید ملاکات مذکور مورد بررسی قرار گیرد و هر کدام که در این شاخصه ها امتیاز بیشتری داشت انتخاب گردد. این ملاکات از اهمیت بسیاری برخوردار هستند که وجودشان در یک فرد می تواند شایستگی او را اثبات نماید. عدالت: صفت بسیار بزرگی است که در تعریف آن گفته اند قرار دادن هر چیز در جای خود، اگر کسی متصف بر این صفت باشد شایسته گزین خواهد بود و افراد را بر طبق شایستگی که دارند در مسئولیت های مختلف خواهد گمارد و ملاکات شخصی و جناحی را کنار می نهد.