#یادداشت #فرقه_دروزیه ▪️ پایه‌گذاران ایرانی آیین پررمزوراز دُروزیه 📎این دروزیان که این روزها نامشان بر سر زبان‌ها افتاده و در خبرها می‌آید، تاریخی سراسر رازآلود دارند. ده قرن پیش چند اسماعیلی‌مذهب ایرانی‌تبار این فرقه/ کیش را در مصر فاطمی پدید آوردند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌؛ پسان‌تر باورهای آنها در شام گسترانده و اینجا به خانۀ اصلی آنها بدل شد. هزار سال پیش، در دههٔ نخست سدهٔ پنجم هجری، سه مرد خراسانی-فرارودی‌تبار در قاهره و در سال‌های پایانی حکمرانی خلیفهٔ دیوانهٔ فاطمی الحاکم بامرالله (دورهٔ خلافت: ۳۸۶ - ۴۱۱) کیشی تازه را برساختند که پسان‌تر دَروزیّه/ دُروزیّه نامیده شد. این سه تن اینها بودند: حَسَن ‌بن حَیدره فَرْغانی (الاَخْرْم)، حَمْزَةِ بْنِ عَلیِ بْنِ اَحْمَدِ زوزَنی و مُحَمَّد بن اِسْماعیل دَرْزی/ دُرْزی/ دَرَزی (درزی یعنی خیاط)؛ اولی کمتر شناخته شده؛ دومی پایه‌گذار اصلی این آیین است و سومی نامش را در نام این فرقه به یادگار گذاشته (برخلاف دیدگاه خود دروزیان که خویش را «الموحدون» می‌نامیدند). دورۀ الحاکم شاهد پیدایش و گسترش بعضی اندیشه‌های غلوآمیز در میان برخی از داعیان فاطمی دربارۀ قدرت و سجایای این خلیفه بود.  نخستین‌بار شخصی به نام حسن بن حَيْدَرَه فَرْعانی الاَخْرَم در سال ۴۰۸ق جنبشی را به قصد اعلام الوهیت (خدایی) حاکم سازمان داد، ولی چند ماهی بعد به قتل رسید.  دو سال بعد در ۴۱۰ﻫ. یکی از یاران الاَخْرَم به نام حَمزَة بن علی زَوزَنی بر الوهیت حاکم تأکید و در مسجد رَیدان شروع به تبلیغ مذهب جدید کرد. دیری نگذشت که رقیبی  به نام محمد بن اسماعیل دَرْزی (دُرْزى/ دَرَزی) پیدا کرد که بعداً مخالفان، در انتساب به وی این فرقه را دَروزیه (دُرْزیه/ دُروزیّه) نامیدند.  وی در واقع نخستین کسی بود که در ملا عام الوهیت الحاکم را اعلام کرد. گفته‌شده «درزی رساله‌ای نوشت و در آن مدعی شد که روح آدم به علی‌بن ابی‌طالب و روح علی‌بن ابی‌طالب نیز به الحاکم منتقل شده‌است». در پی ترویج این تفکرات غالیانه، شورش‌هاىی در مصر که بیشتر مردمانِ مسلمانش سنی و اندکی نیز اسماعیلی بودند، رخ داد و شماری از پیروان دَرزی کشته شدند.  دَرْزی به نحو مرموزی ناپدید و احتمالاً به فرمان الحاکم کشته شد و بار دیگر رهبری تبلیغ مذهب به حمزه رسید که سازمان دعوت نیرومندی برای تبلیغ و گسترش عقیدۀ جدید ترتیب داد. حمزه که خود را «قائم الزمان» و «المنتقم من المشرکین بسیف مولانا الحاکم» می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامید، سازمان نیرومندی پدید آورد و داعیان بسیاری را به خدمت گرفت. او نامه‌های دعوتی به شهرها و شخصیت‌های مختلف فرستاد که ظاهراً با «بسم اللٰه الحاکم الرحمٰن الرحیم» آغاز می‌شد و این امر به کشته شدن عده‌ای از یاران او منجر شد که الحاکم چند تن از قاتلان را اعدام کرد. پس از مرگ پررمزوراز الحاکم در ۴۱۱ق، جانشین او الظاهر با حمزه و دعوت او مخالفت ورزید و در نتیجه او نیز در ۴۱۲ق پنهان شد و رهبری نهضت به یکی از شاگردانش به نام مقتنی انتقال یافت. حمزه در نزد دروزیان، افزون بر القاب یادشده، با عنوان‌هایی چون «علة العلل»، «عقل کلی»، «اراده»، «قلم»، «کتاب مسطور» و جز آنها یاد می‌شود. به باور دروزیان، همۀ ارواح از نور حمزه خلق شده‌اند و او روزی  ظهور خواهد کرد! برای آشنایی با تاریخ و باورهای دروزیان در زبان فارسی رجوع شود به کتاب جاافتاده  نجلا م. ابوعزالدین، تحقیقی جدید در تاریخ، مذهب و جامعه دروزیان، ترجمه احمد نمایی (مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲)؛ فصلی از این کتاب را استاد هادی عالم‌زاده در همان سال در مقاله‌ای با عنوان «ریشه‌های نژادی دروزیان» ترجمه و در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران منتشر ساخت. همچنین رجوع شود به مدخل‌های دانشنامه جهان اسلام («حمزة بن علی زوزنی»؛ «دروزیان»؛ «درزی، محمد بن اسماعیل») و دایرةالمعارف بزرگ اسلامی («حَمْزَةِ بْنِ عَلیِ بْنِ اَحْمَدِ زوزَنی»؛ «دُروز»). ✍ معصومعلی پنجه