📖 خلاصه مطلب ✅ ماهیت قیام مختار 🔸 قیام مختار بن ابی عبید ثقفی، یکی از تحولات بارز تاریخ اسلام در قرن اول هجری، نه تنها یک جنبش سیاسی یا قدرت‌طلبانه، بلکه نهضتی با ماهیتی ایدئولوژیک و ولایی بود که بر محور «انتقام از قاتلان کربلا» شکل گرفت. 🔹 برخلاف قیام‌های قبیله‌ای یا خاندانی، این نهضت از بیعتی موقت و مشروط نشأت گرفت که هدف آن تنها انجام یک مأموریت الهی و اخلاقی بود: احقاق حق شهدای کربلا. برای درک عمیق این پدیده، لازم است به تحول ماهیت «بیعت» در جامعه عرب از عصر جاهلی تا اسلام پرداخته شود. 🔸 در عصر جاهلی، بیعت ابزاری برای تأکید بر نظام اریستوکراتیک قبیله‌ای بود و فاقد عنصر انتخاب یا دموکراسی محسوب می‌شد. این بیعت‌ها در مواقع بحرانی، مانند تهدید حیات قبیله، انجام می‌گرفت و ماهیتی تأکیدی داشت. 🔹 در مقابل، «حلف» به معاهداتی گفته می‌شد که خارج از چارچوب این نظام صورت می‌گرفت و غالباً به عنوان خودسری تلقی می‌شد. با بعثت پیامبر اسلام (ص)، ماهیت بیعت دگرگون شد. 🔸 بیعت عقبه نخستین نمونه‌ای بود که در آن عنصر «انتخاب» بر پایه ایمان و تعهد به پیامبر و خانواده‌اش مطرح شد. پس از هجرت، بیعت به عنوان «شهادت عملی» بر نبوت و ولایت پیامبر تبدیل گردید، نه به عنوان ابزاری برای اعطای سمت. 🔹 اما بیعت سقیفه، با انتخاب ابوبکر به خلافت، بازگشتی به سبک جاهلی بود؛ این بیعت معطی سمت بود، در حالی که برخی صحابه بزرگ مانند سلمان، ابوذر و مقداد آن را نپذیرفتند، زیرا معتقد بودند که ولایت سمتی است که از جانب خدا اعطا می‌شود، نه مردم. این دیدگاه، بنیان معرفتی بیعت با امام علی (ع) و امامان معصوم (ع) شد. 🔸 در شب عاشورا، امام حسین (ع) با گفتن «بیعتم را از شما برداشتم»، نه تنها از تعهد فیزیکی دست کشید، بلکه نشان داد بیعت واقعی، تعهدی الهی است که شهادت یارانش باید خالصاً «لله» باشد، نه «للحسین». این درک، برتری اصحاب حسین (ع) را در تاریخ اسلام تبیین می‌کند. 🔹 نهضت مختار نیز بر این اساس شکل گرفت: بیعت با مختار، بیعتی موقت و مشروط برای «کشتن قاتلان کربلا» بود. این بیعت نه برای خلافت، نه امارت دائمی، و نه تأسیس حکومت موازی، بلکه برای انجام یک مأموریت ولایی صورت گرفت. 🔸 مختار با اجازه‌نامه کتبی از محمد حنفیه — که به عنوان نماینده امام سجاد (ع) در امور مهم عمل می‌کرد — قیام کرد. این اجازه، مشروعیت شرعی و ولایی جنبش را تضمین می‌کرد. پس از کشته شدن آخرین قاتلان، از جمله شبث بن ربعی، مأموریت به پایان رسید و بیعت ماهیت خود را از دست داد. 🔹 در این چارچوب، سؤال از «چرا ابراهیم بن مالک اشتر به یاری مختار نیامد؟» با درک ماهیت موقت بیعت پاسخ داده می‌شود. ابراهیم، فرزند یکی از بزرگان یاران امام علی (ع)، آگاهانه از مداخله در جنگ‌های پس از اتمام مأموریت اجتناب کرد، زیرا ادامه جنگ بدون مأموریت ولایی، به معنای تأسیس قدرتی سیاسی بود که با اصول مکتب شیعه سازگار نبود. 🔸 همکاری ابراهیم با زبیریان پس از شهادت مختار، نیز در چارچوب سیاستی بود که با اشاره امام سجاد (ع) صورت گرفت و هدف آن حفاظت از شیعیان و خاندان شهدای کربلا بود. تأیید عملی امام سجاد (ع) از مختار — از جمله پذیرش سر ابن زیاد و ازدواج با کنیز فرستاده‌شده — نشان‌دهنده مشروعیت شرعی این نهضت است. 🔹 بنابراین، قیام مختار، جنبشی منسجم، ولایی و مشروع بود که ابراهیم اشتر با عدم حضور در جنگ‌های بعدی، نشان‌دهنده عمق ولایت‌شناسی و وفاداری به اصول مکتب اهل بیت (ع) بود. 📖 مطالعه و دانلود 🛒 سفارش کتاب #ماهیت_قیام_مختار #خلاصه_مطلب 🌐 https://binesheno.com 🆔 @binesheno بینش نو | شبکه اطلاع رسانی و نشر آثار آیت الله مرتضی رضوی