امروز برای شیعه روز مهمی است. هم‌کیشان ما در طول قرون، روز عاشورا را به عزا پرداخته‌اند. ما میراث‌دار بیش از هزارسال مناسکِ سوک عاشورا هستیم. تاریخ صبر نمی‌کند؛ وارثِ شایسته‌ای باشیم و این میراث را به دست آیندگان برسانیم. #فرهنگ #هویت

واحد پژوهش کتابخانه علامه مجلسی (ره)، مرکز تحقیق و پژوهش میراث مکتوب شیعه برگزار می‌کند: سلسله نشست‌های میراث مکتوب شیعه (۵): فضایل‌نویسی امامان دوازده‌گانه در میان شیعه و اهل سنت (قرون ۶ تا ٨ هجری) ریو میزوکامی (پژوهشگر مؤسسه مطالعات زبان‌ها و فرهنگ‌های آسیا و آفریقا، دانشگاه مطالعات خارجی توکیو) مکان: قم - خیابان فاطمی (دورشهر)، جنب مسجد أمیر المؤمنین (علیه السلام)، پلاک ۴۴۳، سالن کتابخانه علامه مجلسی زمان: چهارشنبه ۳ مرداد، از ساعت ۲۰:۳۰ شماره تماس: ۰۹۹۱۹۴۴۹۵۵۲ پخش زنده از اینستاگرام: majlesi_lib@

🔻کلینی و استحسان؛ محیط‌شناسی علمی ✍مصطفی قناعتگر   🔹️کلینی در دیباچه الکافی، چندباری استحسان را می‌نکوهد. آیا استحسان در کلام کلینی همان استحسان اصطلاحی است یا تنها معنای لغوی را در نظر داشته؟ استحسانِ اصطلاحی در کلمات فقیهان عامه پیش از کلینی نیز به وفور دیده می‌شود. گرچه برای استحسان تعریف واحدی از سوی باورمندان به آن نمی‌بینیم، اما دیرین بودن این اصطلاح و رواجش در متون فقهی سده دوم به بعد امری روشن است (احمد پاکتچی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، حقوق، ج۸). استحسان را چه به معنای افتاء بر اساس میل و خوشایند شخصی بدانیم (آنگونه که بیشتر منتقدان آن تعریفش کرده‌اند) و چه به معنای یک ابزار روشمند و دارای ملاک (با زیرمجموعه‌های اختلافی‌اش)، مورد پذیرش بیشتر فقیهان عامه‌ی پیشاکلینی است. می‌توان این احتمال را داد وقتی کلینی استحسان را مذمت می‌کند، صرفا دینداری بر اساس ذوق و سلیقه را اراده کرده؛ اما از کنار این احتمال نیز نمی‌توان گذشت که او صراحتا استحسان اصطلاحی را هدف گرفته و مورد نقد قرار می‌دهد. چه در ری و چه در بغداد (زیست‌بوم کلینی)، تمام مکاتب فقهی عامه حضور دارند. کلینی وقتی در مقام نکوهش دینداری نادرست می‌گوید: «وَ سَأَلْتَ: هَلْ يَسَعُ النَّاسَ الْمُقَامُ عَلَى الْجَهَالَةِ، وَ التَّدَيُّنُ بِغَيْرِ عِلْمٍ، إذْ كَانُوا دَاخِلِينَ فِي الدِّينِ، مُقِرِّينَ بِجَمِيعِ أُمُورِهِ عَلى‏ جِهَةِ الْاسْتِحْسَانِ وَ النُّشُوءِ عَلَيْهِ، و التَّقْلِيدِ لِلْآبَاءِ وَ الْأَسْلَافِ وَ الْكُبَرَاءِ، وَ الْاتِّكَالِ عَلَى‏ عُقُولِهِمْ فِي دَقِيقِ الْأَشْيَاءِ وَ جَلِيلِهَا؟» یا «وَ مَنْ أَرَادَ اللَّهُ خِذْلَانَهُ وَ أَنْ يَكُونَ دِينُهُ مُعَاراً مُسْتَوْدَعاً سَبَّبَ لَهُ أَسْبَابَ الاسْتِحْسَانِ وَ التَّقْلِيدِ وَ التَّأْوِيلِ مِنْ غَيْرِ عِلْمٍ وَ بَصِيرَة»، گویا ناظر به احناف و مالکی‌ها و تاثر آنان بر سبک دین‌داری اقلیّت شیعی است. از حنابله دو گونه نظر حول پذیرش استحسان رسیده. اما شافعی به شدت استحسان را نکوهیده است. حدیث‌گرایان عامی نیز با استحسان مخالفت کرده‌‌اند. سیاق نکوهش شافعی(م ۲۰۴) و کلینی (م۳۲۹) شبیه یکدیگر است. شافعی کتابی مستقل با عنوان «ابطال الاستحسان» دارد. او علاوه بر کتاب و سنت، قیاس و حکم المسلمین را نیز حجت می‌داند؛ اما استحسان را خروج از امر و نهی الهی وپانهادن در مسیل جهل برمی‌شمارد. کلینی نیز در فرازهای متعدد در دیباچه الکافی، به سان شافعی کتاب و سنت را منابع اخذ دین و راه علم و پرهیز از جهالت می‌داند والبته قیاس را برنمی‌تابد (در مقدمه تصریح به رد قیاس ندارد؛ اما در بَابُ الْبِدَعِ وَ الرَّأْيِ وَ الْمَقَايِيس‏، احادیث رد قیاس را آورده است). این شباهت مکتب فقهی کلینی و شافعی در رد استحسان، با لحاظ همزیستی دو مکتب امامی و شافعی در کنار احنافِ استحسان‌باور و منازعاتی که طبیعتا رخ می‌دهد، به ما کمک می‌کند تا ذهن کلینی را بخوانیم. کلینی که در جواب سائل و همنوای با او از انحراف جامعه شیعه از مسیر دین‌داری اصیل گلایه دارد، استحسان را در زمره‌ی قواعد نادرست می‌داند و جامعه شیعه را تحت تاثیر هجوم مکاتب استحسان‌باور می‌داند (الکافی، دارالحدیث، ص۱۵). نسخه‌ی او برای خروج از این فساد و دیگر مفاسدی که یاد کرده، بازگشت به احادیث است که با نوشتن الکافی در پی تحقق آن است. اینک به فرد شاخص دیگری از عامه که هم‌عصر کلینی و منتقد جدی استحسان است اشاره می‌کنیم. ابو أحمد محمد بن علي بن محمد الكَرَجي القصَّاب (م حدود ۳۶۰)، از عالمان ذوالفنون و مستقل در فکر و عقیده بوده. علاوه بر جهات علمی، بسیار اهل جهاد با کفار بوده و از همین روی وی را قصّاب لقب داده‌اند. او در «النُکَت» نه تنها استحسان، بلکه قیاس و تقلید را نیز می‌نکوهد که در این دو مورد نیز باید نوشتار مجزایی ارائه داد. این نکات نشان می‌دهد که گفتمان رد استحسان، گفتمانی بوده که به موازات تایید استحسان برقرار بوده و قائلین بزرگی برای خود داشته. اساسا توجه به بسترهای تاریخی و علمی که یک دانشمند در آن می‌زیسته، ما را در فهم درست یا حداقل فهم بهتر کلام او یاری می‌دهد؛ چیزی که می‌توان از آن به «محیط‌شناسی علمی، اجتماعی، تاریخی» و مانند آن تعبیر کرد. این منهج به خصوص برای فهم فضای مبهم جامعه‌ی شیعیِ عصر غیبت تا تشکیل مکتب بغداد، کمک شایانی خواهد کرد. پرونده کتب اربعه حدیثی و مطالعات مغفول @tavanerejal

🔻ضعف لهوف و گلایه از سید بن طاووس؛ باز هم نقش رُمان الفتوح در مقتل‌سازی ✍ محمدهادی یوسفی غروی (پژوهشگر و مورخ معاصر) 🔹️اصلاً نیازی نیست از لهوف، جدای از مقتل خوارزمی سخن بگوییم. لهوف همان خوارزمی است. مقتل لهوف عبارت است از ده مجلس که سید بن طاووس در شب‌های محرم برای اهل شهر حله تهیه کرده بود. مخاطبان نیز اهل علم نبودند. نام کامل کتاب الملهوف علی قتلی الطفوف (آهی سوزان بر مزار شهیدان) است. کتاب مقتل خوارزمی و لهوف هر دو در دسترس است و می‌توانید آن‌ها را مقایسه کنید و متوجه شباهت بسیار زیاد آن‌ها به همدیگر شوید. 🔹️گلۀ ما از مرحوم سید بن طاووس این است که پیشنیۀ کار خودش را ذکر نکرده است. عجیب است که سید بن طاووس به کتاب ارشاد شیخ مفید که ثلث میانی‌اش مقتل امام حسین است توجهی نکرده و سراغ فردی سنی و حنفی رفته که همان‌طور که کتاب مناقب الامام امیرالمؤمنین دارد، کتاب مناقب الامام ابی‌ حنیفه هم دارد. 🔹️خمیرمایۀ اصلی کتاب مقتل خوارزمی کتاب الفتوح ابن‌اعثم کوفی است. احمد بن اعثم کوفی معاصر طبری، و هر دو با هم ساکن بغداد هستند. ولی کتاب طبری و کتاب ابن‌اعثم از نظر اعتبار بسیار متفاوت‌اند. ابن‌اعثم کتابش را پر از خواب‌نامه کرده است. خوارزمی، مقتل امام حسین در تاریخ طبری را رها کرده و رفته سراغ الفتوح ابن‌اعثم کوفی نامعتبر. ┏━━━━🆔️ @tavanerejal ┗━━━━📚

نمی‌دانم باید به أمثال ایشان چه گفت؟ یک‌بار و دوبار و سه‌بار هم نیست؛ کذب و تحریف و جعل! این حجم از وقاحت! @tavanerejal

شگفتا! یا علی بن الحسین! چرا برای نشان‌دادن اهمیت امانت‌داری، این چنین تصویرگری می‌کنی؟ چرا برای اینکه بگویی امانت‌دار باشیم، می‌گویی اگر قاتل حسین شمشیرش را، همان شمشیری که با آن حسین را شهید کرد به تو امانت دهد، به او باز خواهی گرداند؟ تو چه بزرگی! تو چه اخلاق‌مداری! تو چه حق می‌گویی! هیهات! ما فقط بر شما گریسته‌ایم و هنوز به شما نگرویده‌ایم. درود پروردگار بر شما صاحبان اخلاق و انسانیت. @tavanerejal

علماء معاصر "مطالعات تطبیقی قرآن و عهدین" جمع هستند. رویکردهای مختلف و متضاد گاهی دارند. مثلا بین گویم دی و نیکولای ساینای اختلاف نظر جدی وجود دارد. @tavanerejal

🔻پیرامون تنها شرح کامل فارسی بر الکافی کلینی ✍مصطفی قناعتگر 🔹کتاب «صافی در شرح کافی» (ملا خلیل قزوینی) از جهات مختلف بسیار حائز اهمیت است. این کتاب، تنها کتاب فارسی است که به صورت کامل، الکافی را شرح کرده است. ما فقط دو شرح داریم که به صورت کامل الکافی را توضیح داده باشد؛ یعنی هر سه قسمت اصول، فروع و روضه را شرح زده باشد. یکی مرآة العقول مرحوم مجلسی دوم است و دوم همین کتاب صافی در شرح کافی. این دو کتاب از این جهت نمونه و سرآمد سائر شروح هستند. 🔸نکته‌ی جالب توجه این است که نسخ خطی که از کتاب صافی در شرح کافی وجود دارد، بیش از نسخی است که از مرآة العقول وجود دارد؛ یعنی اقبال نُسّاخ و کاتبان به این کتاب خیلی بیشتر از کتاب مرحوم مجلسی بوده است. شاید دلیل آن، فارسی بودن این کتاب باشد که در برهه‌ای از تاریخ صفویه، خیلی مورد مراجعه مردم بوده است. 🔹شاه عباس دوم، پیشنهادی به ملا خلیل قزوینی داد که: شما شرحی فارسی بر کتاب الکافی بنویس. مرحوم ملا خلیل قزوینی این پیشنهاد را قبول کرد که بیست سال تالیف این کتاب در ۳۴ جلد طول کشید! مانند مدت زمان تالیف الکافی توسط کلینی. 🔸مرحوم ملا خلیل از اخباریان متصلب بوده و تند بودن زبان ایشان، نسبت به اصولیان مشهود و در آثار ایشان مانند حاشیه بر العده مرحوم شیخ طوسی دیده می‌شود. شاید یکی از نکاتی که انتشارات وزین دارالحدیث از ادامه‌ی تحقیق و تصحیح و چاپ سایر مجلدات این کتاب منصرف شد (در کنار کمبود بودجه)، همین زبان تند ایشان علیه اصولیان باشد. 👈 متن کامل گزارش را در «اجتهاد» ملاحظه نمایید. @tavanerejal

سلسله نشست‌های علمی دهه آخر صفر ۱۴۴۶ق / ۱۴۰۳ش بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی گروه حدیث‌پژوهی پژوهشکده علوم اسلامی رضوی با همکاری انجمن ایرانی تاریخ شعبه خراسان رضوی برگزار می‌کند: 🔻«امام رضا علیه السلام و دو کتاب کهن»🔻 ۱.صاحب بن عَبّاد وزیر آل بویه؛ نقش سیاسی و فرهنگی با تأکید بر ارتباط با شیخ صدوق، دکتر علی یحیایی، استادیار دانشگاه حکیم سبزواری، پنج شنبه، ۸ شهریور، ساعت ۱۷ ۲. عیون اخبار الرضا و سیزده معجزه از مزار حضرت رضا علیه السلام، استاد مصطفی قناعتگر، پژوهشگر حوزه علمیه خراسان، شنبه، ۱۰ شهریور، ساعت ۱۶ ۳. داستان کتابی از امام رضا علیه السلام در قزوین، دکتر محمود ملکی، استادیار پژوهشکده علوم اسلامی رضوی، یکشنبه، ۱۱ شهریور، ساعت ۱۷:۳۰ لینک ورود به جلسه (گوگل میت): https://B2n.ir/u29762 آی دی ارتباطی در ایتا: @mohammd4030000 گواهی حضور در نشست صادر می‌شود

امروز و تا دقایقی دیگر، پیرامون بافتار، ساختار و دلالت‌های باب پایانی کتاب عیون اخبارالرضا اثر شیخ صدوق کوتاه‌سخنی خواهم داشت. ساعت ۱۶ لینک ورود به جلسه (گوگل میت): https://B2n.ir/u29762