#شاه_بیت ۴۱
هر که عیب دگران پیش تو آورد و شمرد
بی‌گمان عیب تو پیش دگران خواهد برد
#گلستان_سعدی
@adabkhane
#عروض_و_قافیه ١١
بسم‌الله الرحمن الرحیم
هست کلید درِ گنجِ حکیم
🔷مبانی وزن شعر فارسی۶
📕ارکان۱:
همانطور که در صرف عربی، قالب‌هایی برای کلمات اختراع کرده اند و مثلاً میگویند شاعر بر وزن فاعل، در عروض نیز برای کلمات (یا مجموعهٔ چند هجای کوتاه و بلند) قالب‌هایی وضع کرده اند و مثلا می گویند:
«می آیم» شامل سه هجای بلند است، (– – –) بر وزن مفعولن.
بنای این قوالب بر «ف» و «ع» و «ل» است و البته این قرارداد است و می توان به جای آن هر معادل دیگری را به کار برد.
📘بعد از تقطیع اشعار به هجاها، با توجه به جدول ارکان، به جای هرچند هجا یک رکن قرار می دهیم.
♦️به این عمل رکن بندی میگویند.
📙مثلا در این بیت امیر معزی:
ای کاروان منزل مکن جز در دیار یار من
تا یک زمان زاری کنم بر رَبع و اَطلال و دِمَن
📘بعد از تقطیع ملاحظه می کنیم که مجموعه یا طرح (– – U –) در هر مصراع چهار بار تکرار می شود. رکن معادل این طرح در جدول ارکان، مستفعلن است.
بدین ترتیب برای نشان دادن فرمول وزن، چهار بار میگوییم: مستفعلن.
📙از تکرار این ارکان (مجموعه‌ی هجاها) است که وزن ایجاد می شود.
📕یکی از فواید استفاده از ارکان این است که به کمک آن می توان وزن شعر را به صورت «فرمول» برای کسی خواند و مشخص کرد.
📗مثلاً وزن این مصراع حافظ:
«که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها»
«مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن» است.
📕تحقیق:ایلیا – علیاری ( دکتر حسین محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری)
@adabkhane
#عروض_و_قافیه ۱۲
بسم‌الله الرحمن الرحیم
هست کلید درِ گنجِ حکیم
🟣مبانی وزن شعر فارسی۷
🟢ارکان۲:
🔵برای سهولت، تصویرِ ارکان را در زیر آورده ایم؛
چنانچه ملاحظه می‌کنید در هیچ رکنی بیش از دو هجای کوتاه متوالی و سه هجای بلند متوالی قرار نگرفته است.
از این ارکان فَعْ و فَعَلْ فقط در پایان مصراع می آیند. اما ارکانی که به هجای کوتاه ختم شده‌اند هیچ گاه در پایان مصراع قرار نمی‌گیرند(فقط در آغاز و میان مصراع می‌آیند).
از بقیه‌ی ارکان، هم در آغاز و هم در حشو و هم در پایان مصراع استفاده می شود.
🟠اغلب اوزان بر اساس پایه‌های چهار هجایی و سه هجایی است.
🎵وزن:
📕آهنگی را که از ترکیب و توالی منظم و مخصوصی از هجاها به وجود می‌آید وزن گویند.
واحد وزن یا حداقل وزن، رکن است.
ارکان به دو طریق زیر با هم جمع می‌شوند و وزن مصراع را به وجود می‌آورند:
۱- متفق الارکان(متحد الارکان)
مثل: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
(ل – – –) چهار مرتبه
۲- متناوب الارکان
مثلا: فعلاتُ فاعلاتن فعلات فاعلاتن
(ل ل – ل/ – ل – –/ ل ل – ل/– ل – –)
🔷تذکر: قدما گاهی شعر را به نحوی رکن‌بندی می‌کردند که هیچ نظمی مابین ارکان به چشم نمی‌خورد، یعنی نه متفق بود و نه متناوب؛
مثل این وزن:
مفعول فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلُن
(– – ل/ – ل – ل/ ل – – ل/ – ل –)
به این گونه اوزان، مختلف الارکان می‌گفتند. اما این‌گونه اوزان را نیز می‌توان به نحوی رکن‌بندی کرد که مابین ارکان اتحاد یا تناوب باشد و مثلاً به جای وزن فوق گفت:
مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
📙که با توجه به اینکه فَعَلْ(= مفا) دو هجای اول مفاعلُ است، وزن، متناوب الارکان محسوب می‌شود.
📗ما اوزان را به همان طریق سنتی رکن‌بندی می‌کنیم تا رابطه‌ی ما با عروض قدیم قطع نشود؛
📕تحقیق :ایلیا – علیاری
(دکتر محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری)
@adabkhane
#عروض_و_قافیه ۱۳
بسم‌الله الرحمن الرحیم
هست کلید درِ گنجِ حکیم
🟢اوزان اشعار فارسی۱
📙از اجتماع ارکان مختلف، اوزان گوناگونی پدید می آید. در هیچ وزنی کمتر از دو و بیشتر از چهار رکن وجود ندارد.
به عبارت دیگر کوتاه ترین مصراع شعر سنتی فارسی دارای دو رکن و طویل ترین آن دارای چهار رکن است.
اگر رکنی در یک مصراع چند بار (۲، ۳، ۴) تکرار شود وزن حاصل را متفق الارکان و اگر ارکان مصراع یک در میان تکرار شود وزن آن را متناوب الارکان گویند.
📘در عروض سنتی برای هر یک از اوزان، اسمی نهاده بودند، مثلاً اوزان مبتنی بر مفاعیلن را (هَزَج) و اوزان مبتنی بر فاعلاتن را «رَمَل» و اوزان مبتنی بر مستفعلن را «رَجَز» می گفتند.
در عروض جدید احتیاجی به حفظ اسامی اوزان نیست و در مواقع لزوم می توان به کتب عروضی قدیم مراجعه کرد.
📙جدای از بحر، حدود ۳۰۰ وزن در شعر فارسی موجود است.
خوش آهنگ ترین و رایج ترین اوزان، همان هاست که حافظ و مولوی در دیوان خود به کار برده اند؛ که آنها را ذکر خواهیم نمود!
چنان که قبلا گفته شد برخی از اوزان در کتب عروضی سنتی به ارکان گوناگون رکن بندی شده است.
به آن اوزان مختلف الارکان می گفتند که اصطلاح متناوب الارکان ما را دربر می گیرد.
📕تحقیق : ایلیا – علیاری
(دکتر محمدی مبارز –دکتر علیرضا علیاری)
@adabkhane
﷽
#تکخانه ۲
🥀چهارده بیت به یاد
حضرت رقیه سلام الله 🥀
#پروانه
هر کس دلی به دستِ حبیبی سپرده است
«پروانه» هم، غلامِ غلامِ رقیه است
✍#استاد_مجاهدی
________🥀
از این پنجاه سال تو سه سالش قسمت ما شد
یک امشب را نمی خواهی پدر جان خودم باشی
✍#علی_اکبر_لطیفیان
__________🥀
در آزمون این تنِ رنگین کمانی ام
بین هزار رنگ، کبود انتخاب شد
✍#هادی_ملک_پور
__________🥀
هر چه خوردم،زخم بود و زخم بود و زخم بود
دختر تو سیر شد از شام، مهمانی بس است
✍#محمد_سهرابی
__________🥀
هر چند بی پیکر، ولی آخر رسیدی
شکر خدا بالا سرم، با سر رسیدی
✍#وحید_محمدی
_______🥀
با کاروان نیزه سفر می کنم پدر
با طعنه های حرمله سر می کنم پدر
✍#وحید_قاسمی
_______🥀
راضی به زحمت تو نبودم که این چنین
بر دیدن رقیه خود با سر آمدی
✍#سید_رضامؤید
_______🥀
دختر و این همه غم، آه سرم درد گرفت
آن طرف یک نفر انگار که سر می آورد
✍#کاظم_بهمنی
______🥀
در گوشه ی خرابه ،به جای ستاره ها
تا صبح ،زخم های تنش را شمرده بود
✍#محسن_عرب_خالقی
_______🥀
پس از قتل تو ای لب تشنه، آب آزاد شد بر ما
شرار آتش است اين آب بر کامم، نمی نوشم
✍#غلامرضا_سازگار
_______🥀
چشمانم از داغ تو شد باغ شقايق
در خون رها وقتی که ديدم پيکرت را
✍#یوسف_رحیمی
_______🥀
لقمه به دست،حرمله می خورد نان، ولی
با پشتِ دست،طفلِ تو را سير كرده است
✍#حسن_لطفی
_______🥀
با سر برای دیدن یک غنچه آمدی؟!
دارم گلاب می شوم از شرم روی تو
✍#مسعود_اسدی_خانوکی
________🥀
شلاق را گاهی تحمل می‌کند شانه
اما نه وقتی شانه‌های لاغری باشد
✍#قاسم_صرافان
________🥀
@adabkhane
_______🥀
#عروض_و_قافیه ۱۴
بسم‌الله الرحمن الرحیم
هست کلید درِ گنجِ حکیم
🔶اوزان اشعار فارسی۲
🔹 اوزان به کار رفته در اشعار حافظ بالغ بر ۲۳ وزن می باشد.
ما در این جا به ۱۰ وزن اشاره می کنیم؛ علاقه مندان می توانند برای آشنایی با تمام اوزان به کتب عروض و قافیه مراجعه نمایند…
۱- فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
(بحر رَمَل مُثَمَّن مخبُون محذُوف)
💠مَطَلب طاعت و پیمان و صلاح از منِ مست
۲- مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلان
(بحر مُجتَثّ مُثَمَّن مخبون مقصور)
💠تنت به ناز طبیبان نیازمند مباد
۳- مفعولُ فاعلاتُ مفاعيلُ فاعِلان
یا «مستفعلن مفاعل مستفعلن فَعَل»
(بحر مُضارع مُثَمَّن أخرب مَكفوف مقصور)
💠دوش آگهی زیار سفر کرده داد باد
۴- فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
(بحر رَمَل مَثَمَّن مُحذوف)
یاری اندر کس نمیبینیم یاران را چه شد
۵- مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
(بحر هَزَج مثمن سالم)
💠مرا مهر سیه چشمان ز سر بیرون نخواهد شد
۶- مفاعیلن مفاعیلن فعولن
(بحر هزج مُسَدّس محذوف)
💠مسلمانان مرا وقتی دلی بود
۷- مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن
یا «مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن»
(بحر مُضارع مُتَمَن آخرب)
💠با مدعی مگویید اسرار عشق و مستی
۸- مفعول مفاعيل مفاعيل فعولن
(بحر هزج مثمن أخرب مكفوف مقصور)
💠دیری است که دلدار پیامی نفرستاد
۹- فعلاتن مفاعلن فعلن
(بحر خفيف مخبون محذوف)
💠درد عشقی کشیده ام که مپرس
۱۰- فاعلاتن فاعلاتن فاعلان
(بحر رَمَل مسدس مقصور)
💠ماز یاران چشم یاری داشتیم
📕تحقیق : ایلیا – علیاری ( دکتر حسین محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری)
@adabkhane
#عروض_و_قافیه ۱۵
بسم‌الله الرحمن الرحیم
هست کلید درِ گنجِ حکیم
🔸اوزان اشعار فارسی۳
🔹اوزان رایج و مشهور
*نزدیک ۹۰ درصد بلکه بیشتر اشعار زبان فارسی در ۳۱ وزن سروده شده اند.*
♦️فهرست اوزان رایج:
🔷۱- مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
(هزج مثمن سالم)
🔷۲- مفاعیلن مفاعیلن فعولن
(هزج مسدس محذف)
این وزن، وزن ترانه است.
🔷۳- مفاعيلُ مفاعيلُ مفاعيلُ فعولن
(هزج مُثَمَّن مكفوف محذوف)
🔷۴- مفعول مفاعيلن مفعول مفاعيلن
(هزج مُثَمَّن اَخرَب)
🔷۵- مفعول مفاعيل مفاعيل فعولن
(هزج مُثَمّن اخرب مكفوف محذوف)
🔷۶- مفعول مفاعيل مفاعيل فعل
(هزج مُثَمَّن اخرب مكفوف مجبوب)
این وزن، وزن رباعی است.
🔷۷- مفعول مفاعلن مفاعيلن
(هزج مُسَدّس اخرب مقبوض صحيح عروض وضرب)
🔷۸- مفعول مفاعلن فعولن
(هزج مُسَدّس اخرب مقبوض محذوف)
🔷۹- مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن
(مُضارع مُثُمَّن اخرب)
یا مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن
🔷۱۰- مفعول فاعلاتُ مفاعيل فاعلن
(مُضارع مُثُمَّن اخرّب مكفوف محذوف)
یا مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
🔷۱۱- فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن
(رمل مُثمن سالم)
🔷۱۲- فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
(رَمَل مُثمَّن محذوف)
🔷۱۳- فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
(رمل مسدس محذوف)
🔷مثنوی مولوی بر این وزن است.
🔷۱۴- فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن
(رمل مُثمّن مخبون)
🔷۱۵- فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
(رَمَل مُثَمَّن مخبون محذوف)
🔷۱۶- فعلاتن فعلاتن فعلن
(رَمَل مُسَدّس مخبون محذوف)
💠۱۷- فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن
(بحر رمل مثمّن مشکول)
💠۱۸- فعلاتن مفاعلن فعلاتن مفاعلن
(بحرخفيف مثمن مخبون)
💠۱۹- فعلاتن مفاعلن فعلن
(بحر خفيف مُسَدّس مخبون محذوف)
💠۲۰- مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن
(بحر رجز مُثمَّن سالم)
💠۲۱- مستفعلن فعلن مستفعلن فعلن
(بحر بسيط مخبون)
💠۲۲- مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن
(بحر رجز مُثمّن مطْوِىّ)
💠۲۳- مفتعلن مفتعلن فاعلن
(بحرسریع مَطوی مکشوف)
💠۲۴- مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن
(بحر رجز مُثمّن مطوى مخبون)
💠۲۵- مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن
(بحر مُنسَرِح مُثَمَّن مطوى مكشوف)
💠۲۶- مفتعلن فاعلات مفتعلن فع
(بحر مُنسَرِح مُثمّن مطوى مَنحور)
💠۲۷- فعولن فعولن فعولن فعولن
(بحر مُتقارب مُثمَّن سالم)
💠۲۸- فعولن فعولن فعولن فعل
(بحر متقارب مُثمَّن مُحذف)
این وزن، وزن شاهنامه است.
💠۲۹- فعْ‌لن فعولن فعْ‌لن فعولن
(بحر متقارب مُثَمّن اثلم)
یا «مستفعلاتن مستفعلاتن»
یا «مستفعلن فع مستفعلن فع»
💠۳۰- مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن
(بحر مُجتَثّ مثمن مخبون)
💠۳۱- مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن
(بحر مُجتَثّ مثمن مخبون محذوف)
این وزن پر کاربرد ترین وزن در شعر فارسی است.
♦️نکات مهم:
اوزان «۱، ۲ ، ۵ ، ۱۰ ، ۱۲ ، ۱۵ ، ۱۹ ، ۳۱» از بقیه کاربرد بیشتری دارند!
اوزان «۳ ، ۱۱ ، ۱۸ ، ۲۱ ، ۲۳» از بقیه کاربرد کمتری دارند!
جز شماره «۲۹» سایر اوزان با ارکان سه یا چهار هجایی آغاز می‌شوند!
🔶تحقیق : ایلیا – علیاری ( دکتر حسین محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری)
@adabkhane
#عروض_و_قافیه ۱۶
بسم‌الله الرحمن الرحیم
هست کلید درِ گنجِ حکیم
📘نکاتی در باب تقطیع۱
چنانکه دانستیم تقطیع این است که شعر را به هجاهای کوتاه و بلند تقسیم کنیم و سپس با رکن بندی وزن آن را پیدا کنیم.
اما اولاً تقطیع درست محتاج به رعایت دقایقی است که به آنها قواعد تقطیع و ضرورت وزن گویند و ثانیاً کمتر شعری است که بعد از تقطیع و رکن بندی وزن اصلی شعر را نشان دهد، بلکه معمولاً وزنی به دست می آید که وزن اصلی نیست و به آن وزن تقطیعی گویند.
📙برای تبدیل وزن تقطیعی به وزن اصلی (یعنی وزنی که در فهرست اوزان درج شده است) توجه به دقایقی که به آنها اختیارات شاعری گویند لازم است. پس به طور کلی برای تقطیع درست باید با فنون و شگردهایی آشنا بود که در ذیل به آنها اشاره می شود:
📗الف- قواعد تقطيع (بخش اول):
یعنی نکاتی که اگر مراعات نشود به وزن صحیح دست نخواهیم یافت:
📕۱- هجای کوتاه (یا همان «صامت + مصوت کوتاه») در آخر مصراع بلند حساب می شود:
بهشتی دید در قصری نشسته
بهشتی وار در، بر خلق بسته
ل – – – / ل – – – / ل – –
مفاعیلن مفاعیلن فعولن
📗چنانکه ملاحظه می شود «ته te» که هجای کوتاه است در آخر مصراع بلند شده است.
📙و یا در این بیت حافظ:
شست و شویی کن و آنگه به خرابات خرام
تا نـگــردد ز تــو ایــن دیــر خــراب آلـوده
ل ل – – / ل ل – – / ل ل – – / ل ل –
فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
📘۲- شاعر حق دارد یک یا دو صامت اضافه بر وزن، در آخر مصراع بیاورد ( این از اختیارات شاعری است، به این نکته اشاره خواهد شد) در این صورت بر طبق قواعد تقطیع، آن صامت های اضافه را محسوب نمی داریم. مانند:
ز عـشـقِ او که یـاری بود چـالاک
ز کرسی خواست افتادن سوی خاک
ل – – – / ل – – – / ل – –
مفاعیلن مفاعیلن فعولن
حرف «ک» در کلمات «چالاک و خاک» اضافه بر وزن است
📕تحقیق : ایلیا – علیاری
(دکتر محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری)
@adabkhane