#هوش‌مصنوعی_اجتهاد #یادداشت_۲ 💥فرآینداستنباط و هوش‌مصنوعی ✳ مرحله دوم: احصاء اقوال فقها و طبقه‌بندی آنها 🔸بعد از تحلیل مسئله و تبیین موضوع یا موضوع‌شناسی، موقف نزاع روشن می‌گردد و پژوهشگر فقه می‌داند که به کدام یک از ابواب فقهی باید مراجعه نماید و اقوال فقها پیرامون آن مسئله را به دست آورد. در احصاء اقوال دو حالت مطرح است: 1) مسأله پیش‌روی مسبوق به سابقه در متون فقهی است. 2) مسبوق به سابقه نیست و از سری موضوعات مستحدثه است. 1⃣ در حالت اول؛ که باب مشخصی برای بیان مسئله وجود دارد، هیچ مشکلی برای پژوهشگر مطرح نیست، اما زمانی که مسأله قدیمی است لیکن باب مشخصی ندارد و نیاز به #جستجو در متون فقهی است، آغاز مشکل پژوهش است. این مشکل نیز در دو سطح قابل طرح است: 1) جستجوی لفظی. 2) جستجوی معنایی. در جستجوی لفظی می‌توان از ظرفیت هوش مصنوعی بهره برد همانطور که این جستجو با نرم‌افزارهای پایین‌تر از سطح هوش مصنوعی نیز امکان‌پذیر است. اما در باب جستجوی معنایی که نرم افزارها نمی‌توانند آن را انجام بدهند و نیاز به برخورداری از سطحی از ادراک است که، بتواند #معنا را درک کرده و آنچه را که پژوهشگر در مسئله خویش، به دنبال حل آن است با واژگان مختلف و متفاوت یافته و در اختیار او بگذارد، آیا هوش مصنوعی می‌تواند چنین نقشی را ایفا نماید؟ ادعای مدافعین این است که هوش مصنوعی امکان ادراک معنایی را نیز دارد و این امر برای آن میسر است، لیکن به نظر می‌رسد که چنین دیدگاهی مبتنی بر #تقلیل معنای معنا است و هوش مصنوعی از چنین امکانی برخوردار نیست. زیرا آن معنا و مفهومی که محقق و پژوهشگر از مسئله فقهی دریافت می‌کند، یا باید به صورت الگوریتم محاسباتی در ماشین برنامه‌ریزی شده باشد و او بتواند براساس آنها به معانی مورد نظر دسترسی یابد یا اینکه بدون چنین پشتیبانی برنامه‌ریزی، مستقلاً چنین کاری را انجام دهد. صورت دوم که قطعاً برای ماشین محال است و از ویژگیهای انسان است، صورت اول نیز هرچند با برنامه‌نویسی می‌توان تا حدودی معانی را تبدیل به زبان کامپیوتری کرد، لیکن با توجه به اینکه ادراکات انسانی از معانی، خلق الساعه‌ای است و اینگونه نیست که هرآنچه که به ذهن برنامه‌ریز رسیده است همان هم به ذهن دیگران رسیده باشد و لاغیر، پس نمی‌توان توقع آن را داشت که حتماً ماشین هوش مصنوعی بتواند چنین کاری را انجام دهد. یعنی حتماً اینگونه است که معانی و مفاهیمی به ذهن پژوهشگر می‌رسد که در برنامه‌های کامپیوتری ملاحظه نشده است. چون هر پژوهشگری برخوردار از حساسیت‌ها، افکار و پیش فرضهای خاصی است که زمینه #وجودیابی معانی متفاوتی در ذهن او می‌گردد و دامنه #خلق این معانی به گستردگی اذهان انسان‌هاست که امکان جمع آنها در برنامه‌های هوش مصنوعی وجود ندارد. 2⃣ در حالت دوم؛ آنچه که درباره جستجوی معنایی گفته شد، درباره #موضوعات‌مستحدثه نیز می‌توان گفت. موضوع مستحدثه یعنی آن موضوعی که در حیات اجتماعی مسلمانان وجود نداشته، به آن نیاندیشیده و برای آن عنوان و بابی را در متون فقهی نگشوده‌اند. پس موضوع مستحدثه اساساً همراه خود ذهنیت و اندیشه جدیدی را می‌آورد. به نظر می‌رسد که هوش مصنوعی از چنین امکانی برخوردار نیست که بدون برنامه‌ریزی پیشینی، ادراکی مستقل از موضوع مستحدثه داشته باشد. ↩ از آنچه گفته شد، روشن می‌شود که فقط در یک صورت می‌توان از هوش مصنوعی بهره برد و آن هم درباره موضوعات قدیمی و آن هم با جستجوی لفظی و واژگانی. اما آیا هوش مصنوعی می‌تواند بعد از احصاء اقوال، آنها را #طبقه‌بندی نماید؟ یعنی اقوال فقها را در چند دسته مختلف تقسیم کرده و مواضع اشتراک و اختلاف آنها را بیان کند؟ یا اگر اجماعی و شهرتی در اقوال وجود دارد بعد از احصاء آنها، اشاره به اجماع نماید؟ بعید نیست که هوش مصنوعی بعد از احصاء اقوال از طریق جستجوی لفظی، بتواند آنها را طبقه‌بندی نماید. لیکن این امر نیز منوط به آن است که این طبقه‌بندی اقوال فقها که از متون آنها صورت می‌گیرد وابسته به درک #مقصود ایشان نباشد. چه بسا ایشان الفاظی متفاوت را به کاربگیرند و معنایی خاص از آن اراده نمایند و همین امر سبب شود که نوع طبقه‌بندی اقوال متفاوت شود. اگر این طبقه‌بندی در سطح الفاظ باقی بماند یعنی هوش مصنوعی به الفاظ و‌اجب و حرام توجه کند و براساس آن الفاظ، اقوال را طبقه‌بندی نماید مانعی وجود ندارد، اما ممکن است فقیهی ادبیات مختص به خود را داشته باشد که نیازمند ملاحظه قرائن کلامی او و در برخی موارد، متوقف بر شناخت شخصیت فقیه و روش‌شناسی فقهی و مبانی او است، که این شناخت از امکانات هوش مصنوعی بیرون است و اگر چنین ادعایی هم شود، #نادرست است. 🆔https://eitaa.com/alfigh_alosul