📖 #آشنایی_با_کتاب #الخصائص 📔الخصائص‏ ✍️ابوالفتح #عثمان_بن_جنی 🗒 معرفى اجمالى: « الخصائص » تاليف ابوالفتح عثمان معروف به ابن جنى( متوفى 392 ق) كه در آن اصول علم نحو بر پايه اصول فقه و كلام، اصل و منشأ زبان و آواشناسى مورد بررسى قرار گرفته است. 📊 ساختار: كتاب مشتمل بر مقدمه ‏اى به قلم مولف و 162 باب است. مولف در نگارش كتاب روش حنفيه در اصول فقه را پيش گرفته است. بيشتر ابتكارات و نوآورى ‏هاى او بر پايه قياس استوار است و به همين جهت مدعى است كه بسيارى از مسائل نحوى را بر اساس موازين اصول و كلام بنا نهاده است و خود او مى‏ گويد كه هيچ يك از علماى بصره و كوفه پيش از او به اين امر توجه نكرده ‏اند. 🔖 گزارش محتوا: بى ‏گمان ابن جنى آخرين فرد از سلسله قياس ‏گرايان مكتب بصره است. آن آيين منطقى را كه سيببويه پى ريخته بود، نخست مبرّد و سپس نحويان بزرگى چون زجاج و ابن درستويه و سيرافى در قالب‏هاى معقول ريختند و سپس ابوعلى فارسى و ابن جنى به آن كمال بخشيدند. پس از ابن جنى ديگر كسى نتوانست چيزى بر ساختمان قياس در نحو بيفزايد. او كتاب الخصائص را بر اساس قياس تأليف كرده است و در ابواب مختلف آن: ادله نحو، سماع و روايت و شرايط و موارد اعتماد به آن، قياس و موارد و شرايط اعتماد به آن، تعارض قياس و سماع، تعارض بين روايات، اجماع و شرايط حجيت آن، استحسان و... را با روش هاى معمول در اصول فقه و كلام، مورد بررسى و تحقيق قرار داده و نظريات خود را در هر مورد بيان كرده است. 🔹 ابن جنى در اشتقاق لغت، مبحث جديدى به نام اشتقاق اكبر مطرح كرده است كه نتايج آن تا امروز ادامه دارد و هيچ يك از علماى لغت، توفيقى بزرگ‏تر از اين بدست نياورده ‏اند و غالباً او را مؤسس و مبدع اين مبحث مى ‏دانند. 🔸 ابن جنى نخستين كسى است كه به مبدأ و ريشه زبان نيز توجه كرده است. او مى ‏گويد: گروهى منشأ آن را وحى مى‏ دانند و به رأى استاد خود ابوعلى اشاره مى‏ كند كه با استناد به آيه 31 سوره بقره(وَعَلَّم آدَمَ الاْسْماءَ كُلَّها)،خداوند را منشأ زبان دانسته است. او نظر استاد را توجيه كرده و مى ‏گويد آن رأى، با نظر اكثر اهل فن كه زبان را وضعى و قراردادى مى ‏دانند، منافى نيست، چه در تأويل آيه مى ‏توان گفت كه خداوند آدم را به وضع لغات قادر ساخته است. 🔹 وى آنگاه به پديد آمدن لغات و اسامى اشيا مى‏ پردازد و منشأ اجتماعى و قراردادى و نحوه پيدايى و گسترش آن را در جامعه نشان مى ‏دهد. او پديد آمدن لغات را ناشى از اصوات موجود در طبيعت و محيط، مانند آواى باد و آب و رعد و برق و حيوانات مى ‏داند و معتقد است كه وضع لغات تدريجى بوده است و نه در يك زمان، و گرچه گاهى دقت و زيبايى ‏هاى زبان، او را بر آن مى ‏دارد كه منشأ آن را وحى بداند، ولى بلافاصله برخلاف آن استدلال مى ‏كند و در هر حال و در هر دو صورت، منشأ اجتماعى آن را مى ‏پذيرد. 🔸 او در زمينه آواشناسى و علم اصوات نيز بهتر و گسترده ‏تر از پيشينيان خود بحث كرده است و آنچه را خليل بن احمد در نگارش العين و سيبويه در الكتاب آورده ‏اند در سرالصناعه خود گسترش داده و با توضيحات فراوان بيان كرده است. 🔹 ابن جنى در الخصائص، درباره مسائل مختلفى بحث مى ‏كند؛ از جمله منشأ زبان، معيار درستى سخن، قاعده و قياس در زبان، اصول فرانظرى زبان‏شناسى، لهجه‏ هاى قبل از اسلام، پديده ‏هاى عروضى، ريشه ‏شناسى و اشتقاق كلمه، رابطه صورت و معنا، قواعد واجى، فرايندهاى آوايى، حذف، مجاز، خطاهاى زبانى. 🔸 او مانند استادش ابوعلى پيرو مكتب معتزله بود و در نظريه ‏هاى فلسفى‏ اش پيرامون منشأ زبان، تحت تأثير آموزه‏هاى اين مكتب قرار داشت. او مى ‏گويد قائل شدن اوصاف ظاهرى و فيزيكى براى خداوند( چنان‏كه اهل تشبيه بدان معتقدند)، بر خلاف وحدانيت است. 🔗 ادامه دارد .... 🏫«قرارگاه زبان و ادبیات عربی حوزه علمیه خراسان» 🆔 @arabicliteraturehozehkh

🔗 ادامه از قبل ... 🔹 از ديگر مسائلى كه ابن جنى طرح مى ‏كند، انواع اشتقاق و رابطه معنايى ميان آنها است. او كليه اسامى و افعالى را كه از يك ريشه بدون تغيير دادن ترتيب صامت ‏هاى ريشه به دست مى‏ آيند( مانند اسم فاعل و اسم مفعول)،« اشتقاق صغير» مى ‏نامد و تمامى تركيباتى را كه با تغيير دادن صامت‏هاى ريشه حاصل مى ‏شوند،« اشتقاق كبير» مى ‏خواند. 🔸الخليل فراهيدى اين تركيبات را زير يك مدخل قرار مى‏ دهد. با آنكه اين عمل الخليل توجيهى منطقى ندارد، ابن جنى يك گام فراتر مى‏گذارد و مدعى مى ‏شود كه همه اين مشتقات، بار معنايى مشتركى دارند. البته چنين به نظر مى ‏آيد كه ابن جنى قبل از اينكه چند ريشه عربى را بررسى كند و آنگاه نظريه‏اى در اين مورد بدهد، ابتدا چنين ادعايى را طرح مى‏ كند و آنگاه مى ‏خواهد با ذكر مثال و به صورتى بسيار پيچيده و دور از ذهن نشان دهد كه ميان همه آنها ارتباط معنايى برقرار است. 🔹 براى نمونه او مى ‏گويد تمامى كلماتى كه با حالات تركيبى مختلف از ريشه« ك ل م» ساخته مى‏شوند، معناى مشترك« زور- شدت- فشار» دارند؛ مثلا« كلم» يعنى« زخم» حاصل زور و فشار است،« كلام» يعنى« سخن» مسبب و منشأى جنگ و زورآزمايى است،« كامل» كسى است كه زور زيادى دارد، و« مالك» يعنى« پادشاه» نيز قدرت زيادى دارد. چنان‏كه ملاحظه مى‏شود، اين شرح ‏دليل‏ها كمى ساختگى و به دور از منطق لازم براى مطرح شدن به عنوان يك نظريه زبانى است؛ زيرا همه مى ‏دانند كه تمامى اعمال فيزيكى كه در عالم رخ مى ‏دهد، نيازمند زور و نيرو يا زاينده و مسبب آن هستند. 🔸 ابن جنى در ادامه بحث الفاظ، مسئله رابطه برخى اصوات و ويژگى ‏ها را مطرح مى ‏كند و مثلا مى ‏گويد وجود حرف« ق» در كلمات،« درشتى» را مى ‏رساند حال آنكه حرف «خ» غالبا حاوى«رخوت» است و به همين دليل است كه« قصم» به معنى خوردن چيزهاى« سخت» و« خصم» به معنى خوردن چيزهاى« نرم» است. اين رابطه به علت تقابل دو صوت« خ» و« ق» در دو كلمه مذكور است. 📉 وضعيت كتاب: سيوطى اين كتاب را تلخيص و تنظيم كرده و آن را الاقتراح ناميده است. خصائص بار نخست در سال 1331 ق / 1913 م. در مصر به چاپ رسيد، سپس در 3 مجلد به كوشش محمدعلى نجار در قاهره( 1952، 1955، 1957 م) و با مقدمه وى به چاپ رسيد. 🗂 منابع مقاله: 1- وكيلى، ابومحمد، دائره المعارف بزرگ اسلامى، ج 3، ص 252- 258. 2- مقدمه محقق و متن كتاب. 3- كيس، ورستيق، سير زبانشناسى در جهان اسلام، ترجمه حسن بشيرنژاد، مجله فرهنگ، پاييز و زمستان 1383 شماره 51 و 52، ص 155- 174. 🏫«قرارگاه زبان و ادبیات عربی حوزه علمیه خراسان» 🆔 @arabicliteraturehozehkh

📖 #آشنایی_با_کتاب #الانصاف 📔الانصاف في مسائل الخلاف بين البصريين و الكوفيين ✍️عبدالرحمن بن محمد بن ابى ‏سعيد بن انبارى 🗒 معرفى اجمالى: « الإنصاف في مسائل الخلاف بين البصريين و الكوفيين»، تأليف عبدالرحمن بن محمد بن ابى ‏سعيد بن انبارى، معروف به ابن انبارى، لغوى و نحوى معروف عرب است. اين اثر حاوى مشهورترين مسائل اختلافى بين نحويون بصره و كوفه به ترتيب مسائل اختلافى بين شافعى و ابوحنيفه است. 📊 ساختار: كتاب مشتمل بر 121 مسئله اختلافی است. شيوه ابن انبارى در اين كتاب، بدين ‏گونه است كه ابتدا رأى كوفيون و سپس رأى بصريون را ذكر مى ‏كند، سپس دلايل هركدام را آورده و گروهى را كه حق را به جانب او نمى ‏داند، رد مى ‏كند. كوفيون غالباً گروه مردود هستند و از 121 مسئله تنها در هفت مسئله با آنها موافق است( السامرائى، فاضل، ص 423). 🔖 گزارش محتوا: 🔹 نويسنده، مقدمه ‏اى را بر كتابش نگاشته است كه مى ‏توان از آن نكاتى را به دست آورد؛ از جمله اينكه: كتاب« الإنصاف» مشتمل بر جميع مسائل اختلافى نحو بين بصريين و كوفيين نيست، بلكه شامل معروف‏ترين آنهاست. اين كتاب بنا بر ترتيب مسائل اختلافى در فقه اهل سنت تأليف شده است. ابوسعيد محمد بن يحيى نيشابورى شافعى( متوفى 548 ق) نيز كتابى به نام« الإنصاف في مسائل الخلاف» تأليف كرده است. نويسنده، معتقد است كه اين اولين كتاب عربى است كه با اين ترتيب و اسلوب تأليف شده و در گذشته كسى چنين كتابى تأليف نكرده است، اما كتب تراجم نوشته‏ اند كه ابن نحاس مصرى( متوفى 338 ق)، كتابى در اين موضوع با نام« المقنع في اختلاف البصريين و الكوفيين» تأليف كرده است. چه ‏بسا ابن انبارى اطلاعى از اين كتاب نداشته است و يا اينكه آن كتاب مفقود شده و به دست ما نرسيده است. البته بايد گفت كه اگرچه پيش از آن كتابى با اين موضوع نوشته شده، اما بايد گفت كه كتاب ابن انبارى قديمى ‏ترين كتابى است كه در اين موضوع به دست ما رسيده است( السامرائى، فاضل، ص 416- 415). 🔸ابن انبارى 121 مسئله اختلافى در موضوع نحو و لغت عربى را در اين كتاب ذكر كرده است. « اختلاف در اصل اشتقاق اسم» و« بحث در اينكه« رُبَّ» اسم است يا حرف»، اولين و آخرين مسئله در اين كتاب است( همان، ص 417). 🔹 از بين اين مسائل، در مسئله 108 اشتباهى صورت گرفته است. وى ابتدا مى ‏نويسد كه كوفيين نقل حركت همزه وصل به ساكن قبل از آن را برخلاف بصريون، جايز نمى ‏دانند، سپس ادله ‏اى را ذكر مى ‏كند كه كوفيين كسانى هستند كه قائل به جوازند و بصريين قائل به منع هستند. البته ممكن است كه اين اشتباه از ناسخ باشد( همان، ص 421). 🔸 مسائل كتاب، برخى به اصل كلمه و اشتقاق آن بازمى ‏گردد مانند: اختلاف در اصل اشتقاق اسم و اينكه« سين» مقتطعه از« سوف» است يا خودش اصل است؛ برخى، به طبيعت كلمه بازمى ‏گردد كه اسم يا فعل يا حرف است مانند: اختلاف در نعم و بئس؛ برخى در باره عامل و عمل است مانند: عامل رفع در مبتدا و خبر؛ برخى به اعراب و بنا بازمى‏گردد مانند: اينكه مناداى مفرد معرب است يا مبنى؟ و...( همان، ص 422- 421). 📉 وضعيت كتاب:‏ فهرست مطالب هريك از جلدهاى كتاب در انتهاى آن آمده است. در پاورقى ‏هاى كتاب توضيحات مفصلى در باره اشعار و قائلين آنها آمده است و به منابع مختلف ارجاع شده است. 🗂 منابع مقاله: 1. مقدمه و متن كتاب. 2. السامرائى، فاضل، الإنصاف في مسائل الخلاف بين البصريين و الكوفيين لابن الأنباري، كلية الآداب دانشگاه بغداد، نيسان 1970، العدد 13، ص 423- 415. 🏫«قرارگاه زبان و ادبیات عربی حوزه علمیه خراسان» 🆔 @arabicliteraturehozehkh

📚#معرفی_منبع درباره مجموعه عناوین 20 مقاله فارسی که مطالعه آنها به عموم طلاب (مشغول به ادبیات و غیر ایشان) و همچنین علاقه مندان به #دانش_زبان_و_ادبیات_قرآن_کریم توصیه می شود. 📗نوع منبع: #مقاله_فارسی 📔نام منبع: مجموعه مقالات ✍️نویسندگان: جمعی از پژوهشگران ✅✅✅ این 20 مقاله، در کانال «سامانه پاسخگویی و نشر تحقیقات ادبی حوزه علمیه خراسان» بارگذاری شده است. 🏫«قرارگاه زبان و ادبیات عربی حوزه علمیه خراسان» 🆔 @arabicliteraturehozehkh

📚#برگی_از #علم_نحو_عربی درباره #جمله_شرطیه #ان_شرطیه #قرآن_یوسف_026 💎تبیین برداشت معنای استقبالی از فعل ماضی مدخول «إن شرطیه» و تطبیق آن در آیه «إِنْ كانَ قَميصُهُ قُدَّ مِنْ قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَ هُوَ مِنَ الْكاذِبين‏»(یوسف، 26) 🗂کد منبع: 85687 🏫«قرارگاه زبان و ادبیات عربی حوزه علمیه خراسان» 🆔 @arabicliteraturehozehkh

📚#برگی_از #علم_نحو_عربی درباره #قرآن_انبیاء_097 #من_جاره 💎معناشناسی «من» جاره در آیه «وَ اقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذا هِيَ شاخِصَةٌ أَبْصارُ الَّذينَ كَفَرُوا يا وَيْلَنا قَدْ كُنَّا في‏ غَفْلَةٍ مِنْ هذا بَلْ كُنَّا ظالِمين‏»(انبیاء، 97) و تبیین وجه اولویت معنای مورد نظر 🗂کد منبع: 98764 🏫«قرارگاه زبان و ادبیات عربی حوزه علمیه خراسان» 🆔 @arabicliteraturehozehkh

📚#برگی_از #علم_صرف_عربی درباره #مصدر_اصلی #مصدر_میمی 💎آیا مصدر اصلی و مصدر میمی با یکدیگر تفاوت معنایی دارد؟ اگر تفاوت دارد، چرا برخی از ادباء به یکسانی معنایی آن دو قائل شده اند؟ 🗂کد منبع: 92570 🏫«قرارگاه زبان و ادبیات عربی حوزه علمیه خراسان» 🆔 @arabicliteraturehozehkh

📚#برگی_از #علم_بلاغت_عربی درباره #قرآن_مومنون_022 #علی_جاره #فی_جاره #عدول_واژگانی 💎بیان چرایی عدول از حرف جرّ «علی» به «فی» در آیه «وَ عَلَيْها وَ عَلَى الْفُلْكِ تُحْمَلُون‏»(مومنون، 22) و تبیین نکته بلاغی آن 🗂کد منبع: 64765 🏫«قرارگاه زبان و ادبیات عربی حوزه علمیه خراسان» 🆔 @arabicliteraturehozehkh