نکته قضایایی که اثبات یا نفی آنها در تفسیر بی تاثیر نیست ولی اثری اساسی و بنیادین ندارند و موردی و محدود هستند از مبانی تفسیر به شمار نمی آیند مانند وجود آیات ناسخ و منسوخ در قرآن و تعداد آنها یا مانند اختلاف قرائت ها و اثبات تواتر یا عدم تواتر آن قرائتها

با توجه به وعده‌ای که با برخی از دوستان داشتیم راجع به برخی از مبادی ومبانی وقواعد تفسیر باهم صحبت خواهیم کرد. با لحاظ اهمیت بحث تناسب آلایات والسور، ابتدا در مورد آن نکاتی را بطور مختصر بیان می کنیم. انشالله تبارک و تعالی

یکی از کتاب‌های خوب ومهم در بحث تناسب آلایات والسور که در موردش با هم صحبت خواهیم کرد.

روضه و سلام بر ارباب بی کفن حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) با صدای دوست عزیزم حاج شیخ مسلم جعفری

سه سوال اساسی که باید مبحث تناسب، جواب آنها را روشن کند عبارتند از؛ ۱- آیا آیات هم جوار و هم بافت، در افاده معنای مراد به یکدیگر وابستگی دارند یا خیر؟ ۲- مشکل ارتباط آیات تطهیر- اکمال دین- تبلیغ و..... چگونه قابل حل است؟ ۳- آیا میان سوره های همسایه می توان به وجود تناسب و ارتباط قائل شد یا نه؟

توجه به این نکته ضروری است که نوع پاسخ ها به سه سوال اساسی مذکور مبحث تناسب، متوقف هستند به پاسخ هایی که به سوالات زیر داده خواهد شد؛ ۱- آیا قرآن کریم در زمان حیات رسول خدا گردآوری شده اند یا نه؟ ۲- منظور از جمع قرآن در دوران خلفا (ابوبکر و عمر و عثمان) چیست؟ ۳- آیا ترتیب آیه ها در چارچوب سوره ها توقیفی است یا متکی به اجتهاد صحابه می باشد؟ ۴- سازمان یافتن سوره ها چگونه است توقیفی است یا اجتهادی؟ ۵- تناسب آیه ها و سوره ها یعنی چه؟ ۶- چرا کتاب آسمانی قرآن، در نگاه برخی محققان پراکنده به نظر آمده است؟ ۷- چرا موضوعات قرآنی یکجا نازل نشده اند؟

یکی از دهها کتابی که اختصاصا در مورد تناسب السور نوشته شده و انشالله مطالبی از آن را نقل خواهیم کرد.

گفتیم یکی از سوالات مهمی که نوع پاسخ به آن، در اثبات تناسب یا نفی تناسب آلایات نقش بسزایی دارد عبارت است از این سوال؛ آیا قرآن کریم در زمان حیات رسول خدا گردآوری شده یا نه؟

سخن درباره تناسب آیه ها وقتی وجه درستی دارد که ترتیب آنها را در ساختمان سوره ها، به اشاره وحی متکی بدانیم و آن را از سوی پیامبر معرفی کنیم. همچنین وجود تناسب میان سوره ها آن جا قابلیت پژوهش می یابد که معتقد باشیم در کار تنظیم آنها،دستی از وحی دخیل بوده است.

در پاسخ به سوال بالا، یعنی اینکه آیا قرآن در زمان خود رسول خدا جمع آوری شده است یا نه؟ می گوییم: بله قطعا قرآن در زمان خود پیامبر وبا اتکا به وحی جمع آوری شده است. برای اثبات اینکه جمع قرآن در دوران زندگی پیامبر اتفاق افتاده دلایل زیادی است که یک یک به آن دلایل به اندازه وسع و به طور مختصر اشاره خواهیم کرد؛ دلیل اول: اهتمام به قرآن اهتمام حضرت محمد (ص) و سایر مسلمانان به قرآن چیزی نیست که قابل رد و انکار باشد محکم ترین اساس دیانت اسلامی و معتبرترین منبع احکام و معارف دینی، قرآن است پیامبر اسلام با درک این موقعیت و فهم نقشی که قرآن می تواند در زندگی مسلمانان دارا باشد آنان را به بذل توجه به قرآن فراخواند و در عصر خود تا حدود زیادی در این راه موفق شد اصحاب بر اثر تشویق حضرت رسول آن چنان توجهی به قرآن پیدا کردند که در میان خود برای حفظ، قرائت و کتابت آن افتخار می کردند و در این میدان از همدیگر پیشی می جستند. البته برای اثبات این اهتمام، گزارش های تاریخی گوناگونی موجود است لکن به جهت بنا بر اختصار در این کانال، از گزارش های تاریخی پرهیز می کنیم و دوستان را به مطالعه کتاب هایی که در زمینه تاریخ قرآن نوشته شده است ارجاع می دهیم. نکته ای قابل توجه است و آن اینکه انگیزه های دیگر نیز برای توجه و اهتمام به قرآن در زمان رسول الله وجود داشت که عبارت بودند از: رسیدن به پاداش اخروی- پندآموزی از مفاهیم اصیل قرآنی - تبرک جستن - استجابت دعوت رسول الله- تقویت ذوق ادبی و .....

دلیل دوم، تشخص سوره های قرآن در عصر نزول است که انشاالله فردا در مورد آن صحبت خواهیم کرد 🌹🌹🌹

یکی از تفاسیر مهم شیعی، مجمع البیان مرحوم طبرسی است که در ضمن تفسیر آیات با عنوان "النظم" اشاراتی به تناسب آلایات می‌کند.

دوستان توجه داشته باشند که مقصود از جمع قرآن در زمان رسول خدا، تدوین قرآن وسازمان یافتن آیات وسوره ها به شکلی که الان قرآن بر آن شکل است، می باشد.

دلیل دوم: تشخص سورهای قرآنی در عصر نزول در قرآن کریم، لفظ سوره در ضمن نه آیه استعمال شده است که دو آیه آن در سوره های مکی و بقیه در سوره های مدنی جا دارند. که آن آیات عبارت اند از؛ ۱- آیه ۳۸ سوره یونس ۲- آیه ۱۳ سوره هود ۳- آیه ۲۳ سوره بقره ۴- آیه ۶۴ سوره توبه ۵- آیه ۸۶ سوره توبه ۶- آیه ۱۲۴ سوره توبه ۷- آیه ۱۲۷ سوره توبه ۸- آیه ۱ سوره نور ۹- آیه ۲۰ سوره محمد آمدن لفظ سوره در این تعداد از آیات نشانگر این است که شکل گیری سوره ها در زمان خود رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و در زمان نزول بوده است.

علاوه بر این آیات، احادیثی وجود دارند که مجموعا بیان می کنند که برخی از بزرگان صحابه، قرآن را بر پیامبر گرامی اسلام (ص) قرائت می کرده اند. این احادیث به خوبی موید شکل گیری سوره ها در دوران رسالت هستند در این مورد به عنوان نمونه از دو نقل تاریخی یاد می کنیم؛ ۱- راغب اصفهانی درباره اُبَی بن کعب می نویسد: مسلمانان، قرائت ابی را ملاک و معیار قرار دادند، زیرا وی آخرین کسی بود که قرآن را بر پیامبر باز خواند. ۲- ذهبی درباره عرضه قرآن بر پیامبر نقل می کند: هفت تن قرآن را بر نبی اکرم عرضه می کردند عثمان بن عفان و علی و اُبَی و ابن مسعود و زید و ابوموسی و ابودرداء چنانچه قبلا هم اشاره کردیم نویسندگان وحی مشتاقانه به وظیفه کتابت قرآن جامه عمل می پوشاندند و برای اطمینان بیشتر از صحت نوشته های خود و اینکه مبادا بر اثر استنساخ یا علل احتمالی دیگر اشتباهی به مکتوبات قرآنی رخنه کرده باشد آن را بر پیامبر باز می خواندند.

درباره تشخص سوره های قرآن در دوران نزول باید اضافه نمود که در آن زمان هر بخش معینی از سوره ها عنوان خاصی به خود گرفته بودند که وجود این عناوین خود به خود گویای تعین و شکل گیری سوره ها در آن روزگار است. در این مورد مکرر از نبی مکرم اسلام (ص) روایت شده است که فرمود: اُعطیتُ مکان التوراة، السبع الطوال و مکان الانجیل، المثانی و مکان الزبور، المئين و فُضّلْتُ بالمفصل.

در مورد این حدیث اخیر فردا توضیحاتی خواهم داد انشاالله 🌹🌹🌹

يا فاطمة الزهراء يا فاطمة الزهراء

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلم): اُعطیتُ مکان التوراة، السبع الطوال و مکان الانجیل، المثانی و مکان الزبور، المئين و فُضّلْتُ بالمفصل دیروز بنا شد ترجمه این حدیث نبوی را به همراه توضیح آن امروز بیان کنیم، ترجمه؛ خداوند به جای تورات، سبع طوال و به جای انجیل، مثانی و به جای زبور، مئین را به من عطا فرمود و با مفصل برتری یافتم. توضیح؛ سبع طوال نام هفت سوره طولانی قرآن است که عبارت اند: از سوره های بقره - آل عمران- نساء - مائده - انعام - اعراف و انفال به همراه سوره توبه (از آن جا که میان دو سوره انفال و توبه، "بسم الله الرحمن الرحیم" فاصله نشده است در واقع یک سوره قلمداد شده اند). مثانی سوره هایی هستند که پس از مئین قرار گرفتند و شمار آیات آن از صد آیه کمتر است. مئین نام سوره هایی است که به دنبال سوره های سبع طوال قرار گرفته اند و هر یک تقریبا صد آیه دارند. مفصل عبارت است از تمام سوره هایی که دارای "حم" هستند و نیز شامل تمام سور کوتاه قرآن می باشد. (علت نامگذاری آنها به مفصل این است که به علت کوتاهی سوره ها "بسم الله های" زیادی میان آیات آن فاصله و جدایی انداخته است) از این نام گذاری سوره های قرآن به طوال و مثانی و مئین و مفصل معلوم می شود که سوره های قرآن و چینش وتدوین آنها در زمان خود رسول اکرم محقق شده است.

دلیل سوم بر جمع قرآن در دوران نزول،احادیث نبوی بیانگر ثواب ختم قرآن می باشند که فردا در مورد آنها صحبت خواهیم کرد. انشاالله 🌹🌹🌹

🏴السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمَظْلُومَةُ الْمَغْصُوبَةُ، السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ الْمَقْهُورَةُ، السَّلامُ عَلَيْكِ يا فاطِمَةُ بِنْتَ رَسُولِ اللّٰهِ وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَبَرَكاتُهُ

گفتیم سومین دلیل بر جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) احادیثی هستند که درباره ثواب ختم قرآن وارد شده اند. در مورد ختم قرآن و ثواب مترتب بر آن نقل هایی در لابه لای متون روایی به چشم می خورد کهبه چند روایت از دهها روایت نبوی اشاره می کنند؛ ۱- اذا ختم العبد القرآن صلی عند ختمه ستون الف ملک ۲- کان اقویاء اصحاب رسول الله یقرأون القرآن فی سبع و بعضهم فی شهر و بعضهم فی شهرین و بعضهم فی اکثر من ذلك ٣- کان النبی اذا ختم جمع اهله و دعا بر اساس این روایات بی گمان صحیح نخواهد بود که ختم قرآن را پیش از رحلت به معنی قرائت آیات پراکنده بی آنکه در قالب سوره ها عرضه شده باشد قلمداد کنیم بلکه چنین احادیثی را باید حکایت از تلاوت سوره هایی دانست که تا آن زمان تشکل یافته بودند. لازم به یادآوری است پس از اتمام نزول وحی با فاصله ای که تا وقات پیامبر باقی بود به نظر می رسد عموم سوره ها در آن زمان انتظام شایسته را پیدا کرده بودند. احادیث ختم قطع نظر از دلالتی که بر گردآوری و نگارش همه سوره های قرآن قبل از رحلت دارند گویای این واقعیت هم هستند که پیامبر در راهی که برای توجه دادن عموم به قرآن در پیش گرفت موفق شده بود.

دلیل بر جمع قرآن در دوران نزول، وجود مصاحف در زمان حیات رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) می باشد که فردا در مورد آن صحبت خواهيم کرد.انشالله 🌹🌹🌹

تالیفی مستقل در توضیح مناسبة بين سور از جیاب ابو جعفر بن الزبیر (م۸۷۱ ه.ق)

دیدار آیت‌الله علوی گرگانی(ره) و آیت‌الله وحید خراسانی (حفظه‌الله) شهریور ماه سال 1396

وحيدم من اگر در جرم و تقصير سگی بودم شدم در كوی تو پير بر آن خوانی كه يک عالم نشسته سگی هم در كنارش پا شكسته تو كه قاتل به خوان خود بخوانی نپندارم كه اين سگ را برانی

چهارمین دلیل برجمع قرآن در زمان خود رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) روایاتی نبوی هستند که نشان می دهد در دوران رسالت مصاحف متعددی وجود داشته و اصحاب بر اساس آنها قرائت می کردند برخی از این روایات به قرار زیرند؛ ۱- رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: سهم عبادت چشمانتان را از آن دریغ نکنید گفتند ای رسول خدا سهم عبادت چشمان چیست؟ فرمود: نگریستن و اندیشیدن در مصحف و عبرت گرفتن از عجایبش. ۲- حضرت نبی اکرم(ص) فرمودند: چیزی مثل خواندن از روی مصحف بر شیطان سخت نمی آید. ۳- هر کس قرائت از روی مصحف را به فرزند خود بیاموزد خداوند گناهان گذشته و آینده او را مورد عفو قرار می دهد. ۴- چهار چیز در دنیا غریب هستند؛ قرآنی که در حافظه مرد ستمگری جای گرفته باشد- مسجدی که در محله واقع شده که در آن نماز نگذارند- مصحفی که در آن تلاوت نکند - مرد صالحی که در میان جمع بد کرداری به سر برد. این احادیث و امثال آن دلایلی روشن بر وجود مجموعه های تالیفی و مستقلی برای قرآن پیش از درگذشت رسول خدا (ص) هستند.

اکنون نوبت به پاسخ،سوال دوم می‌رسد؛ که مراد از جمع قرآن در زمان خلفا چیست؟ که انشاالله فردا در مورد آن صحبت خواهیم کرد. 🌹🌹🌹