📌 علوم اجتماعی در بستر حکمت (بخش اول) 🔹 علوم اجتماعی یکبار ممکن است در منظومه ی معرفت حکمی ساخته و پرداخته شود و بار دیگر ممکن است بصورت یک دانش مستقل از حکمت بدان نگریسته شود. هر کدام از این انگاره ها اثرات خاص خود را در تولید علوم اجتماعی برجای خواهد گذاشت. 🔹علوم اجتماعی رایج در جهان که بر بستر معرفت تجربی متولد شده، به معارف حکمی نگاه پادویی و ابزاری داشته و به تناسب نیاز از معارف حکمی بهره می گیرد. (اگر بگیرد) در 🔹 در حالیکه در علوم اجتماعی حکمت بنیان، علوم اجتماعی بخشی از منظومه ی گسترده ی معارف است که در نسبت و ارتباط با سایر علوم، خصوصا حکمت نظری متولد می شود. مهمترین ویژگی این مدل علم اجتماعی تبعیت آن از عمده ی قواعد حکمت نظری مانند اصالت وجود، حرکت جوهری، قاعده ی علیت و... است. 🔹اطلاق اصطلاح "علم" بر علوم اجتماعی حکمت بنیان، بسی آسان تر و شایسته تر است از اطلاق آن بر علوم اجتماعی تجربی. چون دستیابی به کلیت، ضرورت و دوام -که لازمه ی هر علمی است- در معرفت های حکمی بسیار آسانتر است، تا معرفت های تجربی. #حکمت_عملی #حکمت_نظری #علوم_اجتماعی @taamollat

📌 علوم اجتماعی بر بستر حکمت (بخش دوم) 🔹 عمده ی آنچه که در اندیشه ی اجتماعی دانشمندان مسلمان باقی مانده، در همین فضای حکمت تولید و منتشر شده. مباحث اجتماعی فارابی، حکمت عملی خواجه نصیرالدین طوسی و اندیشه ی اجتماعی استاد شهید مطهری همگی در دامن حکمت اسلامی نشو و نما یافته اند. 🔹گونه های دیگری هم از اندیشه اجتماعی در میان مسلمانان هست که بریده از حکمت است؛ مانند علم عمران ابن خلدون (که در فضای کلام اشعری متولد شده) و برخی اندیشه های اجتماعی روشنفکران معاصر. (که در بستر اندیشه های غربی ایجاد گردیده) اما به نظر می رسد که بطور کلی، اندیشه اجتماعی در میان مسلمانان، با مبنای حکمی قرابت بیشتری دارد تا سایر مبانی. #حکمت_عملی #حکمت_نظری #علوم_اجتماعی @taamollat

📌علوم اجتماعی بر بستر حکمت (بخش سوم) 🔹 عدم پای بندی به "عینیت" مهمترین اشکال علمای اجتماعی تجربی و... به فیلسوفان اجتماعی است. آنان می گویند: فیلسوفان جامعه را آنگونه که نظام فلسفی شان اقتضا می کند می بینند و تحلیل می کنند؛ در حالیکه جامعه باید پیراسته از همه ی پیش فرض ها (حتی پیش فرض های فلسفی) دیده و نگریسته شود تا به "عینیت" و واقعیت اجتماعی همان گونه که هست دست یابیم، نه آنطور که می خواهیم و پیش فرض هایمان اقتضا می کند. جواب فیلسوفان اجتماعی -به زبان ساده- آنست که قواعد حکمی و فلسفی، قواعدی عصری نیستند که در استعمال یا عدم استعمال آنها مخیر باشیم؛ بلکه قواعدی ثابت، برهانی و ضروری هستند که هر چه را عنوان "وجود" دارد در بر می گیرد. این قواعد کلان سازنده ی مبادی و مبانی علم اجتماعی است چه بپسندیم و چه نپسندیم. اما مشکل عینیت را باید به گونه ای دیگر حل کرد. #فلسفه_اسلامی #حکمت_عملی #حکمت_نظری #علوم_اجتماعی #عینیت @taamollat

📌علوم اجتماعی بر بستر حکمت (بخش چهارم) ✅ پذیرش قانونمندی اجتماع لازمه ی ورود حکمت به علوم اجتماعی 🔹اگر قائل به این باشیم که جامعه ی انسانی قانون دارد و این قانون بصورت مستمر و دائمی در حال تکرار است و بر همین اساس بخواهیم حوادث آینده را پیش بینی کنیم، چه بدانیم و چه ندانیم به درون مرزهای علوم اجتماعی حکمی وارد شده ایم. 🔹اما اگر قائل به قانونمندی اجتماع نباشیم و بگوییم جامعه از قوانین ثابت و مشخصی پیروی نمی کند و هر حادثه ای ممکن است هر بار با یک علت بروز کند، طبیعتا امکان پیش بینی حوادث آینده را از خود سلب کرده و از مرز های دانش اجتماعی حکمی نیز دور افتاده ایم. (چنانکه برخی جریانهای علوم اجتماعی چنین می گویند.) لازمه ی پذیرش قانونمندی جامعه -که همه ی متفکرین اجتماعی بدنبال آن هستند- پذیرش قواعد حکمت به عنوان مبدا و مبنای همه ی علوم است. #فلسفه_اسلامی #حکمت_عملی #حکمت_نظری #علوم_اجتماعی #قانونمندی_جامعه @taamollat

📌 گزارشی از مقاله ی وزین "حق عقل در اجتهاد" ، استاد شهید مرتضی مطهری ره 🔹کتاب جدید الانتشار از استاد شهید شامل سه مقاله و دو سخنرانی که برخی قبلا منتشر شده بود. اما مقاله ی حق عقل در اجتهاد به گمانم برای اولین بار است که منتشر می شود. (در سالهای دور یک بار در یادنامه ی استاد منتشر شده بود.) مقاله ای است فوق العاده که در کنار مقاله ی "اصل اجتهاد در اسلام" که در کتاب ده گفتار آمده دور نمای خوبی از تاریخچه و فرایند اجتهاد در جهان اسلام ارائه می کند. خصوصا مقاله ی حق عقل که نگاه امامیه را به نقش عقل در اجتهاد بررسی می کند و توضیح می دهد که امامیه علی رغم پذیرش حق عقل در اجتهاد، چگونه و چه ظرافتی از گردنه ی قیاس عبور کرد و به آن مبتلا نشد. سپس در کنار طرح برخی پیشفرض های کلامی اجتهاد در میان جریان اصولی امامیه، به گستره ی دامنه ی اجتهاد در حوزه ی رفتارهای ارادی می پردازد و گله می کند که در این بخش ما رشته ای را که خود بافته بودیم به دست غربیان دادیم، آنان پیش بردند و ما عقب افتادیم. این بخش اخیر مدخل بسیار خوبی است برای ورود به نظریه ی استاد شهید در حوزه ی علوم انسانی. کل آثار ایشان خواندنی و قابل استفاده است، این کتاب و این مقاله بطور خاص. هنیئا لکم. #شهید_مطهری #اجتهاد #حق_عقل #حکمت_عملی @taamollat

📌 علوم اجتماعی بر بستر حکمت (بخش پنجم) ✅چرا باور به قانونمندی جامعه مستلزم باور به حکمت اسلامی است؟ 🔹اصولا #قانون علمی گزاره ای است که ادعایش آنست که در همه ی مصادیق خود، برای همیشه، و بصورت ضروری صادق است. به عبارت دیگر "قانون" قضیه ای است کلی، ضروری و دائمی. اما اینکه کلیت و دوام و ضرورت دقیقا چیست و چگونه محقق می شود همگی در بستر حکمت پاسخ خود را می یابد. در نتیجه هر دانشی که قضایایی عرضه کند و ادعای کلیت، ضرورت و دوام آن قوانین را داشته باشد، طبیعتا به دامن حکمت فرو غلتیده است. این است که گفته می شود #فلسفه مادر علوم است. چون همه ی دانش ها برای اثبات کلیت، ضرورت و دوام قضایای خود وامدار فلسفه هستند، چه بپذیرند و چه نپذیرند. هزار مرتبه خوردم قسم که نام تو را به لب نیاورم اما قسم به نام تو بود. #فلسفه_اسلامی #حکمت_عملی #حکمت_نظری #علوم_اجتماعی #قانونمندی_جامعه @taamollat

📌علوم اجتماعی بر بستر حکمت (بخش هشتم) ✅ ظرفیت های علمی جهان اسلام برای تولید علوم اجتماعی 3⃣تولید و تکامل علوم اسلامی 🔹سومین ظرفیت قابل توجه در جهان اسلام تولد و تکامل علوم مختلف در طول سده های مختلف است. این علوم که یک بار منجر به شکل گیری تمدن اسلامی در قرن 4و5 گردیده- در شاخه های مختلف بروز و ظهور یافته است. 🔹 ما در جهان اسلام از ابتدا با گونه ای از حیات عقلی مواجه هستیم که در علومی چون کلام و فقه ظاهر شده و در گذشته کم سابقه یا بی سابقه بوده است. پیوند کلام و فلسفه نیز آغازگر عصری دیگر در حیات تعقلی مسلمانان بود که هم به رشد کلام و هم به رشد فلسفه سرعت بخشید. بنابر گزارش شهید مطهری مسائل فلسفه پس از ورود به جهان اسلام از دویست مسئله به هفتصد مسئله بالغ شد که بسیاری از آنها تاثیر مستقیم بر شکل گیری تفکر اجتماعی داشت و بسیاری دیگر بصورت غیر مستقیم. خلاصه آنکه علوم عقلی -بعنوان پیش نیاز قطعی دانش های اجتماعی- روند تکاملی قابل قبولی را در جهان اسلام پشت سر گذاشته و جلو آمده است. 🔹 همه ی آنچه گفتیم در باب فلسفه های هستی شناختی و معرفت شناختی است، والا فلسفه هایی که مستقیما به تحلیل اجتماع پرداختند -مانند فلسفه فارابی و خواجه نصیر- خود برگ زرین دیگری در فضای علوم اسلامی است که بعدها به آن خواهم پرداخت؛ انشاءالله #حکمت_عملی #علوم_اجتماعی #تاریخ_علوم #فلسفه_اسلامی @taamollat

📌حکمت دانی و دولت داری 🔹اوایل کار دولت فعلی، یکی از اساتید فاضل می فرمود: برای این دولت نگرانم. پرسیدم چرا؟ فرمود: "دولت چنانکه استاد اخلاق می خواهد فیلسوف پشتیبان هم می خواهد." حرف خیلی عمیق بود ولی آن زمان شاید بدرستی فهم نشد. در حکمرانی مواضعی هست که تشخیص مصلحت آسان نیست. علوم متداول هم چندان بکار نمی آید. چون علوم جزیی اند و طبیعتا نمی توانند کلیت جامعه و مسائل آن را تحلیل کنند. از افقی خیلی فراتر از جامعه و کف خیابان باید به پدیده ها و امروز و آینده نگریست و تصمیم گرفت. در حوادث اجتماعی نوعا اینگونه است که غالب پدیده ها دارای ابعاد خیر و شر بصورت توامان است. یعنی یک تصمیم از جهاتی درست و از جهاتی نادرست است. تشخیص مصلحت و اینکه چگونه باید عمل کرد که در طولانی مدت به صلاح جامعه تمام شود (اگرچه در کوتاه مدت ممکن است مضراتی داشته باشد) از علوم جزیی ساخته نیست. دانش حکمتی باید و دانشمند حکیمی که احاطه ی کلی بر جمیع معارف داشته و وقایع را حکیمانه بنگرد و نظر دهد. معنای این حرف، امروز که با پدیده های چند بعدی سر و کار داریم بیشتر آشکار می شود. امروز جامعه با مسائلی ازین دست دچار است: -فضای مجازی - فهم اجتماعی -تورم و تحریم -اغتشاش و ناامنی -آموزش، تربیت و عقلانیت -مجازات -و.... در زمانی که فیلسوف اجتماعی نداریم و یا فیلسوفان مان پا پیش نمی گذارند، از نگاه ها و تصمیمات کوتاه مدت باید هراسناک بود. #حکمت_عملی #فلسفه_ی_اجتماع #مدیریت_اجتماعی #حکمرانی @taamollat

📌قلمرو برهان در علوم اجتماعی (بخش پنجم) 🔹مروری بر ویژگیهای علوم اجتماعی حکمت بنیان از منظر خواجه نصیرالدین طوسی 🔻 رویکرد حکیم طوسی به علم مدنی یا همان علوم اجتماعی، به تبع حکمت عملی نگاهی حکمی و برهانی است که بر اساس آن، آندسته از مبادی و مصالح اعمال و محاسن افعال نوع بشر که مبدا آن طبع است بررسی می گردد. ویژگی این دسته از افعال آنست که «تفتصیل آن مقتضای عقول اهل بصیرت و تجارب ارباب کیاست بود و باختلاف ادوار و تقلب سیر و آثار مختلف و متبدل نشود.» (اخلاق ناصری،۴۰-۴۱) علم مدنی حکمی بخشی از علم مدنی است که بر اساس مبانی حکمی و فلسفی به بررسی اجتماعات انسانی می پردازد. این شاخه از علم مدنی عهده دار بررسی کلیات امور اجتماعی است که «به اختلاف ادوار و تقلب سیر و آثار مختلف و متبدل نشود» (همان) #حکمت_عملی #برهان_در_علوم_اجتماعی @taamollat

📌قلمرو برهان در علوم اجتماعی (بخش ششم) 🔹مروری بر معنا و مفهوم برهان و دلالت های آن ▪️در ادامه ی موضوع برهان در علوم اجتماعی، در این یادداشت اشاره مختصری خواهم داشت به تعریف و ویژگیهای استدلال برهانی تا بعد برسیم به کاربردهای آن در علوم اجتماعی و سپس تر هم برخی آثار و نتایجش. برهان -چنانکه در کتابهای منطقی بتفصیل آمده- گونه ای از استدلال است که برخلاف گونه های دیگر -جدل و خطابه و شعر و مغالطه- هدفی جز اثبات یقینی واقعیت ندارد. از اینرو هم در شکل استدلال و هم در مواد فقط به سراغ مواد و اشکال یقینی و منتج می رود. نتیجه چنین استدلالی نیز یقینی، قطعی و واقع نماست. مهمترین مسئله ی مورد بحث در باب برهان مسئله ی مواد استدلال برهانی است. علمای منطق اتفاق نظر دارند که برهان حتما باید به مواد بدیهی و غیر قابل خدشه متکی باشد. بدیهی بودن مواد بدان معناست که نیاز (یا قابلیت) اثبات ندارند، ضروری هستند (یعنی هیچ حالتی نیست که این قضایا در آن حالت صادق نباشند) و کلی و دائمی هستند. مدعا آنست که برهان باید متکی به چنین قضایایی باشد. 🔹ویژگی دانش‌های برهانی همه ی دانش ها تلاش دارند تا با بهره گیری از روشهای متقن بصورت قطعی به واقعیت دست یابند. بنابر این بکارگرفته شدن برهان در یک دانش به معنی ابتدای آن برگزاری های یقینی و ضروری و این نیز خود بمعنی وجود پدیده های ثابت و ضروری و دائمی در عالم خارج است. حکمای مسلمان بر برهانی بودن همه ی لایه های پدیده های اجتماعی اصرار ندارند، چنانکه در واقع هم اینگونه نیست، اما بر دائمی، ضروری و کلی بودن جمله ای از آنها اصرار دارند که در یادداشت های سپس تر به پاره ای از آنها اشاره خواهد شد. #حکمت_عملی #برهان_در_علوم_اجتماعی @taamollat

📌نظام جامع اندیشه اسلامی، به مثابه ی «روش تحقیق در علوم انسانی» 🔹مدعای اصلی در نظریه نظام جامع اندیشه اسلامی، نگاه جامع و متوازن به همه ی منابع اثرگذار در فهم دین و استنطاق آنها بر اساس سوال زمانه است. اگر همین مطلب را جوهره و ذات نظریه نظام جامع بدانیم، چه مانعی از اشراب آن در سایر شاخه های علمی، خصوصا علوم انسانی وجود دارد؟ استاد سیدمهدی موسوی یکی از کسانی است که با الهام از اندیشه ی حکمای سلف، نظریه ی نظام اندیشه اسلامی را در یک حوزه ی خاص (علوم اجتماعی) پیاده نموده است. خلاصه ی تقریر ایشان از نظریه ی اجتماعی نصیرالدین طوسی چنین است: علم مدنی دارای سه لایه یا سه سطح است: سطح اول: علم مدنی حکمی «این سطح از علم مدنی مبتنی بر اصل «وحدت نوعی انسان» و اشتراک همه ی آدمیان در طبیعت و فطرت واحده بنا شده که بر اساس آن برخی اعمال و رفتارهای بشر که مقتضی مصلحت عموم بود، از آنجهت که به تعاون متوجه باشند به کمال حقیقی، توسط دانش حکمت عملی و با روش حد و برهان بازشناسانده می شود. بنابراین طوسی حکمت عملی را در حد کلیات و نه جزییات زندگی و حیات بشر ، برآمده از عقل و مبتنی بر طبیعت و بدون شریعت ممکن می داند.» استاد سیدمهدی موسوی در جمع بندی این بخش گوید: « پس، از حکمت عملی و علم مدنی نمی توان انتظار داشت که همه ی کنش های انسان و همه ی پدیده های اجتماعی را تحلیل و تبیین کند، بلکه فقط به تحلیل اصول کنش های انسانی و پدیده های اجتماعی که مرتبط با نوع بشر و مشترک همه ی انسانهاست می پردازد. از اینرو این سطح از علم مدنی فقط بدنبال کشف واقعیت و مبتنی بر اصل مطابقت با واقع است.» (روش شناسی علم مدنی حکیم طوسی، ص۱۱۲) سطح دوم: علم مدنی شرعی کنش های مطرح شده در علم مدنی حکمی در بر گیرنده ی همه ی کنش های انسانی نیست، بلکه دسته ای از کنش ها و پدیده های اجتماعی وجود دارد که از وضع ناشی شده و یا به امور جزیی شخصی و شرایط محیطی کنش مربوط است. شناخت و بررسی این دسته از کنش های انسان که از نوامیس بوده و قلمرو جزییات مصالح اعمال است، شکل دهنده ی مرتبه ی دوم علم مدنی یا همان دانش فقه می باشد. سطح سوم: علم مدنی خطابی(فرهنگی): این سطح از علم مدنی، عهده دار بررسی و شناخت آندسته از کنش های انسانی است که بر اساس وضع و اتفاق جماعت در میان مردم مشهور شده است. این دسته از کنش های انسان تحت صناعت خطابه مطالعه و بررسی می شود. از نگاه ایشان: «... در این سطح از علم مدنی، کشف واقعیت مقصود نیست، بلکه دستیابی به مصالح، منافع و شرور مقصود است. به همین جهت غایت صنعت خطابه، ترجیح است.» (روش شناسی علم مدنی خواجه نصیرالدین طوسی، ص۱۱۲) #حکمت_عملی #علم_مدنی #برهان_در_علوم_اجتماعی #نظام_جامع_اندیشه_اسلامی @taamollat

📌قلمرو برهان در علوم اجتماعی (بخش هفتم) 🔹مروری نظریه اجتماعی خواجه نصیرالدین طوسی ره 🔻طوسی بر مبنای حکمی خود و در مسیر ابداع نظریه ی اجتماعی، صناعت برهان را در دو سطح به کار می گیرد: الف: مبادی علم مدنی یا همان علوم اجتماعی ب: مسائل علم مدنی 🔻مبادی علم مدنی که در اندیشه ی او بوسیله ی استدلال برهانی ثابت می شود بدین قرار است: ▪️مبادی هستی شناسی: 1. وجود جهانی خارج از وجود انسان 2. چند سطحی بودن و چند لایه بودن واقعیت ها 3. حاکم بودن روابط علی و معلولی بر نظام هستی ▪️مبادی انسان شناسی: 1. برخورداری انسان از نفس ناطقه 2. جوهریت نفس 3. تعدید قوای نفس انسانی 4. راهیابی کمال و نقصان در نفس انسانی ✅ برهانی بودن این مسائل بدان معناست که آنها در میان همه ی حوامع و همه ی انسانها مشترک است؛ در نتیجه در هر تحلیل اجتماعی، از رجوع و لحاظ کردن آنها گریزی نیست. #حکمت_عملی #برهان_در_علوم_اجتماعی #خواجه_نصیرالدین_طوسی @taamollat

📌قلمرو برهان در علوم اجتماعی (بخش هشتم) 🔹مروری بر نظریه اجتماعی خواجه نصیرالدین طوسی ره 🔻طوسی بر مبنای حکمی خود و در مسیر ابداع نظریه ی اجتماعی، صناعت برهان را در دو سطح به کار می گیرد: الف: مبادی علم مدنی یا همان علوم اجتماعی ب: مسائل علم مدنی 🔻مبادی علم مدنی که در اندیشه ی او بوسیله ی استدلال برهانی ثابت می شود در یادداشت پیشین به اختصار گذشت. و اینک برخی مسائل علم مدنی که در نظریه ی حکیم طوسی به روش برهانی اثبات گردیده است: ▪️مسائل برهانی در علم مدنی الف: کنش های طبعی آدمی -مبتنی بر انسان شناسی حکیم طوسی همه ی کنش های آدمیان از یکی از دو منبع طبع یا وضع نشات می گیرد. از آنجا که کنش های طبعی انسان در طبیعت او ریشه دارند و انسانها نیز دارای وحدت نوعیه هستند، پس کنش های طبعی آنان نیز در همه ی ازمنه یکسان و مشترک است و ا اینرو می توان این دسته از کنش ها را که مکرراً اتفاق افتاده و به تجربه در آمده است، به مدد قیاس برهانی شناسایی نمود. حکیم طوسی، این کنشهای طبعی را در سه دسته تقسیم و بررسی می کند: کنش های فردی (اخلاقی), کنش های خانوادگی و کنش های مدنی. و بر اساس این تقسیم سه دانش مستقل را که موضوع هر یکی، بررسی بخشی از کنش های انسانی است سامان می دهد. ✅ برهانی بودن این مسائل بدان معناست که آنها در میان همه ی حوامع و همه ی انسانها مشترک است؛ در نتیجه در هر تحلیل اجتماعی، از رجوع و لحاظ کردن آنها گریزی نیست. #حکمت_عملی #برهان_در_علوم_اجتماعی #خواجه_نصیرالدین_طوسی @taamollat

📌قلمرو برهان در علوم اجتماعی (بخش نهم) 🔹مروری بر نظریه اجتماعی خواجه نصیرالدین طوسی ره 🔻طوسی بر مبنای حکمی خود و در مسیر ابداع نظریه ی اجتماعی، صناعت برهان را در دو سطح به کار می گیرد: الف: مبادی علم مدنی یا همان علوم اجتماعی ب: مسائل علم مدنی 🔻مبادی علم مدنی که در اندیشه ی او بوسیله ی استدلال برهانی ثابت می شود در یادداشتهای پیشین به اختصار گذشت. و اینک برخی مسائل علم مدنی که در نظریه ی حکیم طوسی به روش برهانی اثبات گردیده است: ▪️مسائل برهانی در علم مدنی ب: عوامل تشکیل اجتماع انسانی 🔻در فرایند شکل گیری جوامع انسانی علل متعددی ممکن است دخیل باشد. حکیم طوسی سه علت عمده را در شکل گیری اجتماعات انسانی دخیل می داند و بر آنها برهان اقامه می کند. ۱. نیازمندی انسانها به معاونت غیر در مسیر کمال(نیازهای زیستی) ۲. مدنی بالطبع بودن انسان ۳. تعاون و تقسیم کار اجتماعی 🔸حکیم طوسی در باب هر یک ازین علل سخنان مفصلی دارد که در کتاب شریف اخلاق ناصری دستیاب است. ما نیز در اینجا به جهت اختصار در یادداشت بعدی تنها به تشریح علت سوم (تعاون و تقسیم کار اجتماعی) خواهیم پرداخت، انشالله. #حکمت_عملی #برهان_در_علوم_اجتماعی #خواجه_نصیرالدین_طوسی @taamollat