#قافیه قافیه چیست: قافیه در اصل "یک حرف " است که از آن به #رَوی تعبیر می‌شود. قافیه به حروف مشترکی گفته می‌شود که در واژه­‌های پایانی قرینه‌های شعر منظوم تکرار می­‌شود" 1.قافیه سنتی شعر پارسی تحت تاثیر شعر عرب است و امروزه بسیار از حالت سنتی خود فاصله گرفته. برای مثال در شعر عرب "قائل و مائل " قافیه هستند در حالی که در شعر پارسی می‌توانیم "دل و گِل " را هم با آنها قافیه بگیریم. در اصل در بحث قافیه تنها به حرف #رَوی نیاز داریم و البته "حرکت" ماقبل آن. در شعر عرب حروف دیگری هم برای قافیه عنوان شده که در شعر پارسی کاربرد چندانی ندارند از جمله این حروف " الف تاسیس، دخیل، ردف، قید، و..." که به 9 حرف می‌رسند. قافیه در اصل یک حرف است و هشت آن را تبع چهار پیش و چهار پس، یک مرکز آن‌ها دایره حرف تأسیس و دخیل و قید و ردف آنگه رَوی بعد از آن وصل و خروج است و مزید و نایره» بنابراین رعایت (الف تأسیس) در شعر پارسی لزومی ندارد اما اگر رعایت شود صنعت #اعنات یا #لزوم_مالایلزم نام دارد. مثال دیگر : #خوبان، #گریان . که اگر "ان" الحاقی حذف گردد قافیه دارای اشکال خواهد بود. درحالی که قافیه به همین صورت کاملا صحیح است؛ چرا که در #خوبان نشانه جمع و در #گریان صفت یا بیانگر حالت می‌باشد استثنا : چنانچه پسوند یا پیشوند یا حروف الحاقی عیناً تکرار شده و در یک معنا و نقش دستوری باشند نیاز به حذف برای تعیین قافیه وجود دارد.   #توضیح: الف: هر مصوت بلند به تنهایی اساس قافیه قرار می‌گیرد مانند #مو ، #سبو ب: هر مصوت با یک یا دو صامت بعدش اساس قافیه قرار می‌گیرد مانند #سَحر ، #سَر #رَوی: آخرین حرف اصلی قافیه را «رَوی» ravi می‌گویند. به عنوان مثال در کلمات جام ، وام ، دام ، نام ، آرام ، حرف «م» #رَوی است. #واج: به هر کدام از حروف و صداها یک واج گفته می‌شود برای تعریف قافیه نیاز داریم واج ها را به دو دسته تقسیم کنیم: حروف (الف ب پ ...) و صداها یا حرکات (آ ای او ـَ ـِ ـُ ) "همسانی حرف #رَوی و حرکت ماقبل آن در دو کلمه، اساس قافیه را تشکیل می‌دهد"  یعنی در شعر پارسی برای قافیه کافی‌ست تنها حرف #رَوی را تشخیص داده و حرکت ( آ ـ ای ـ او ـَ ـِ ـُ ) ماقبل آن را هم بررسی نماییم.  بنابر این تعریف، کلماتی مانند: #سر ، #پدر ، #بیشتر ، #خبر و... با توجه به همین قاعده قافیه بوده و حرف قافیه در آن " َر" می‌باشد! تبصره 1: باید توجه شود در قافیه حروفی که بعد از حرف #رَوی می آیند باید عیناً تکرار شوند. #مثال: #دوختیم و #افروختیم. حرف #رَوی : ت ، و حروف "یم" (الحاقی) است که عیناً تکرار می‌شود. تبصره 2: نکته‌ی قابل توجه دیگر اینکه در قاعده‌ی کلی عنوان شده "حرف #رَوی و حرکت ماقبل آن" یکسان باشد ، بنابراین چنانچه حروف ساکنی قبل از حرف #رَوی بیاید باید عیناً تکرار شود. مثال: #افروخت و #دوخت، که در اینجا #رَوی همان "ت" بوده و حروف ساکن "وخ" عیناً تکرار شده‌اند، و حرکت ماقبل حرف #رَوی "ساکن" می‌باشد. #سَر‌ ، #پَر = قافیه:  َر #جان ، #جهان = قافیه: ان #شیر ، #پیر = قافیه: یر (ایر) #دَست ، #هَست = قافیه : َست ، قاعده و تبصره 2 #دوخت ، #افروخت = قافیه :  ُوخت ، قاعده و تبصره 2 #راهت ، #چاهت = قافیه : اه ، قاعده و تبصره 1 #رنگم ، #سنگم = قافیه : َنگ ، قاعده و تبصره 1 و 2 همانطور که عرض شد رعایت اصول نه‌گانه‌ی قافیه الزامی نیست بخصوص در قافیه‌های #شمایل و #قایل ، می‌توان این قوافی را بدون رعایت #الف #تأسیس ، از قوافی دیگر مانند : #دل ، #مشکل ، #محفل و... بهره برد؛ اما در غزل زیر حضرت حافظ از این قاعده بهره برده که صنعت #اعنات (لزوم ملایلزم) نام دارد. هر نکته‌ای که گفتم در وصف آن #شمایل هر کو شنید گفتا للهِ دَرُّ #قائل تحصیل عشق و رندی آسان نمود اول آخر بسوخت جانم در کسب این #فضایل حلاج بر سر دار این نکته خوش سراید از شافعی نپرسند امثال این #مسائل گفتم که کی ببخشی بر جان ناتوانم گفت آن زمان که نبود جان در میانه #حائل دل داده‌ام به یاری شوخی کشی نگاری مرضیّهُ السجایا محمودة #الخصائل در عین گوشه‌گیری بودم چو چشم مستت و اکنون شدم به مستان چون ابروی تو #مایل از آب دیده صد ره طوفان نوح دیدم وز لوح سینه نقشت هرگز نگشت #زایل ای دوست دست حافظ تعویذ چشم زخم است یا رب ببینم آن را در گردنت #حمایل #آموزش_مبانی_ده آموزش عروض و قافیه سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie روابط عمومی کانال آموزش عروض ابوالفضل عامری

#واج_آرایی_چیست؟ واج آرایی یکی از آرایه‌های رایج در زبان و ادبیات فارسی است که باعث گوش‌نوازتر شدن کلام می‌شود. برای درک بهتر معنی #واج_آرایی، به معنای دو بخش کلمه به صورت مستقل می‌پردازیم. #واج: واج‌ها کوچک‌ترین عناصر آوایی زبان هستند که معنا ندارند اما می‌توانند تمایز معنایی ایجاد کنند. به‌طور مثال (ما) از دو #واج (م) و (ا) تشکیل شده است. #آرایی: از مصدر آراستن به معنای زینت دادن و آباد کردن و نظم دادن است. پس می‌توانیم بگوییم که واج آرایی به معنای زینت و سر و سامان دادن به واج‌های حاضر در واژه است. تفاوت واج و حرف : #واج، کوچک‌ترین واحد صوتی یا گفتاری زبان است و حروف الفبا، شکل مکتوب یا نوشتاری واج‌ها هستند. در زبان فارسی با وجود 33 حرف الفبا، تنها 29 واج وجود دارد. باید توجّه داشت که رابطه‌ی یک به یک بین واج‌ها و حروف وجود ندارد : برای برخی از واج‌ها هیچ حرفی وجود ندارد : مصوّت‌های کوتاه (یعنی نوشته نمی‌شوند و ما برای آن ها علامت‌های  « -َ / -ِ / -ُ  » که همان (فتحه ، کسره ، ضمه) است را وضع کرده‌ایم تا بتوانیم آن‌ها را نشان دهیم) برای برخی از حرف‌ها هیچ واج (گفتاری) وجود ندارد؛ مانند: خواهر=خاهر («و» حرف معدوله است، یعنی در گذشته تلفّظ می‌شده است امّا امروزه از گفتار عدول کرده و تلفّظ نمی‌شود.) واج آرایی چه نوع آرایه‌ای است؟ در درسنامه‌ی #آرایه‌های_ادبی گفتیم که آرایه‌های ادبی را می‌توان به دو بخش لفظی و معنوی تقسیم کرد و حال اشاره می‌کنیم که واج‌آرایی، یک آرایه‌ی لفظی است. به زبان ساده، واج آرایی به تکرار بیش از حد چندین صامت یا مصوت گفته می‌شود، به صورتی‌که این تکرارها به زیبایی و اثرگذاری شعر کمک کنند. نام دیگر این آرایه، (نغمه‌ی حروف) است که بسیاری از شاعران گاه خواسته و گاه ناخواسته در اشعار خود از آن استفاده می‌کنند. یکی از مثال‌های معروف واج‌آرایی حروف در بیت زیر از منوچهری دامغانی است؛ خیزید و خز آرید که هنگام خزان است باد خنک از جانب خوارزم وزان است در این بیت بیشترین واجی که به گوش می‌رسد «خ» و «ز» است. روش تشخيص واج آرایی: این آرایه چون حالت لفظی دارد پیدا کردن آن چندان دشوار نیست. می‌توان آن را از راه دیدن حروف و یا شنوایی تشخیص داد. در نظر داشته باشید، برای اینکه واج آرایی در بیتی تایید شود باید حداقل 3 واج تکرار شونده‌ی هم‌آوا در آن بیت وجود داشته باشد. در بیت­ زیر، واج آرایی در حرف «ش» می­‌باشد: شب‌است و شاهد و شمع و شراب و شیرینی غنیمت است چنین شب که دوستان بینی سعدی در بیت­‌های زیر، واج آرایی در حرف «آ» می­‌باشد: ملکا ، مها ، نگارا ، صنما ، بتا ، بهارا متحیرم ندانم که تو خود چه نام داری سعدی یار مرا ، غار مرا ، عشق جگرخوار مرا یار تویی غار تویی خواجه نگه‌دار مرا مولوی در بیت زیر، واج آرایی در حرف «س» می­‌باشد: رشته‌ی تسبیح اگر بگسست معذورم بدار دستم اندر دامن ساقی سیمین ساق بود حافظ در بیت زیر، واج آرایی در حرف «خ» می­‌باشد: خیال خال تو با خود به خاک خواهم برد که تا ز خال تو خاکم شود عبیرآمیز حافظ #نکته : باید توجه داشته باشیم که واج آرایی به غیر از حروف با حرکات هم امکان پذیر است، اما موسیقی برخاسته از واج آرایی حروف رساتر و زیباتر است. در بیت زیر واج آرایی مصوت کوتاه کسره را می‌توان دید. خوابِ نوشینِ بامدادِ رحیل باز دارد پیادهِ را زِ سبیل سعدی #نکته: آنچه در تشخیص #واج_آرایی مورد اهمیت است، تلفظ و آوای واژگان است نه شکل املایی واژه. یعنی اگر در بیتی چهار واج «ز» شنیده‌ شود ممکن است به 4 حالت نوشتاری (ز، ذ، ظ، ض) باشد و این موضوع مشکلی در واج آرایی به‌وجود نمی‌آورد. کانال آموزش عروض و قافیه و... سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie