🔰 بر کرانه آیه‌ها
#نکات_نگارشی_و_علامتگذاری
💢 کلمه «اؚهدِنَا»:
این کلمه دارای یک همزه و یک الف مدی است:
✓ همزه ابتدای کلمه: #همزه_وصل و ذاتا بدون حرکت است: اؚ
✓ الف مدی انتهای کلمه: در وقف، خوانا و در وصل، ناخواناست.
درباره #همزه_وصل_ابتدای_کلمه، در مطلب مربوط به #نکات_نگارشی_و_علامتگذاری آیه ۲ همین سوره، توضیحاتی ارائه شد که می‌توانید برای مطالعه آن، اینجا ضربه بزنید.
نکته قابل توجه در اینجا این است که همچنانکه در خصوص حذف علامت فتحه قبل از الف، کسره قبل از یاء و ضمه قبل از واو در قرآن #کم_علامت توضیحاتی در مطلب آیه قبل (ایّاك نعبد ...) ارائه شد؛ اما اکنون در کلمه «اهدنَا» با حالت دیگری از این موضوع مواجه می‌شویم که این حرکت‌ها -که در اینجا فتحه است- حتی در قرآن کم‌علامت، مانند عموم مصاحف، نه‌تنها حذف نشده است؛ بلکه وجود آن در اینجا کاملا لازم و ضروری است.
✓ دلیل این نوع علامتگذاری:
با توجه به اینکه کلمه «اهدنا» معمولا همراه با کلمه بعد (الصّراط)، قرائت می‌شود؛ لذا الف آخر «اهدنَا» و همزه اول کلمه «الصراط» در حالت وصل، #ناخوانا هستند و در قرائت این دو کلمه، حرف نون با حرکت فتحه بلافاصله به صاد مشدَّدِ مکسور ( صِّ ) چسبیده و قرائت می‌شود (نَـ … ـصّـِ).
← بنابراین بر خلاف کلمه «ایَّاك» در آیه قبل، که دارای #الف_مدی بوده و فتحه آن، غیرضروری است وجود فتحه نون در «اهدنَا» و تمام کلمات دیگر که فتحه، قبل از #الف_ناخوانا قرار گرفته باشد، ضروری بوده و در قرآن #کم_علامت نیز درج شده است.
💢 کلمه «الصّراط»:
مطابق قواعد زبان عربی، در این کلمه و تمام کلمات دیگر با شرایط مشابه، حرف «لام» هنگامی‌که بعد از الف و قبل از #حروف_شمسی بیاید #همواره ناخواناست. حروف شمسی عبارتند از: ت، ث، د، ذ، ر، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ، ل، ن
نکته: باید توجه داشت که بر خلاف سه حرف «و، ا، ی» که در شرایط مختلف، ناخوانا می‌شوند، حرف «لام» تنها در این موقعیت (بعد از الف و قبل از حروف شمسی)، ناخواناست و در هیچ‌یک از شیوه‌های علامتگذاری، روی این حرف در موضع ناخوانا علامتی گذاشته نشده است.
💢 کلمه «المستقیم»:
با توجه به توضیحات بالا، چنانچه می‌بینیم در کلمه «المستقیم»، به این دلیل که حرف میم از #حروف_شمسی نیست، لذا حرف لام پیش از آن، ناخوانا نبوده و کامل تلفظ می‌شود.
💠 کانال رسمی مرکز طبع و نشر قرآن کریم
👇👇👇👇👇
🔹@moshaf_org
🔰 بر کرانه آیه‌ها
4⃣ #نکات_نگارشی_و_علامتگذاری (بقره/3)
💢 «یؤمنون»:
چنان‌که پیش از این گفته شد، حروف «و، ا، ی» در کل قرآن کریم، تحت شرایط مختلفی به‌عنوان حروف #ناخوانا آمده‌اند. یکی از این شرایط، هنگامی است که به‌عنوان #پایه_همزه قرار می‌گیرند؛ در این صورت، واو، ناخوانا شده و حرف همزه، تلفظ می‌شود.
✓ این شکل از همزه (ؤ)، همیشه در شرایطی نوشته می‌شود که قبل از همزه، حرکت ضمه آمده باشد: «یُؤ».
✓ در علامتگذاری این کلمه در همه شیوه‌ها -به‌جز شیوه کم‌علامت-، روی همزه، علامت سکون قرار دارد (یؤْ) درحالی‌که در شیوه کم‌علامت، هیچ علامتی قرار نگرفته است (یؤ).
💢 «الصَّلوٰة»:
در نگارش کلمه «الصلاة» به صورت بالا، بین همه علمای رسم و کاتبان مصاحف، اتفاق‌نظر وجود دارد و در تمام مصاحف جهان، حرف الف در این کلمه بر مبنای قاعده اِبدال، به واو تبدیل شده است و به‌صورت «الصّلوٰة» نگاشته می‌شود. در مصحف #کم_علامت نیز حرف واو، پایه الف کوچک قرار گرفته است.
✓ در ضبط #مصری ، روی حرف لامِ قبل از واو، حرکت فتحه آمده است (الصلَوٰة).
در ضبط #هندی و #ترکی ، الف کوچک روی لام گذاشته شده و حرف واو، بی‌علامت است (الصلٰوة).
در ضبط #ایرانی و #کم_علامت ، الف کوچک روی حرف واو آمده است (الصلوٰة).
💢 «رَزَقنٰهُم»:
نگارش این کلمه در رسم‌المصحف، اساسا بدون الف است و مبنای حذف الف در این کلمه، قاعده حذف الف از #ضمیر_فاعلی «نا» است هنگامی که با #ضمیر_مفعولی آمده باشد؛ مانند کلمات «اَنجینٰکم»، «اَغوَینٰکم»، «اَنزلنٰـه» و...
✓ در ضبط مصری، الف کوچک به همراه حرکت فتحه آمده است (رزقنَـٰهم).
در ضبط هندی و کم‌علامت، روی حرف نون، فقط الف کوچک نوشته شده است (رزقنٰهم).
✖️ شایان توجه است که نگارش این کلمه در مصاحف ترکی و ایرانی با الف مدی است که از لحاظ علمی، مخالف اصول و قواعد #رسم_المصحف است.
💠 کانال رسمی مرکز طبع و نشر قرآن کریم
👇👇👇👇👇
🔹@moshaf_org🔹
🔰 بر کرانه آیه‌ها
5⃣ #نکات_نگارشی_و_علامتگذاری (بقره/5)
💢 اُولـٰٓئِكَ:
در مورد این کلمه که در آیه 5 سوره مبارکه بقره دو مرتبه تکرار شده، دو نکته در حوزه #رسم مطرح است:
1⃣ حرف «واو» بعد از الف: این حرف در #کتابت می‌بایست حتما نوشته شود ولی در #قرائت ، ناخواناست.
❓ اما چرا باید حرفی را که نمی‌خوانیم بنویسیم؟!
✓ می‌دانیم که قرآن کریم در ابتدای شکل‌گیری و کتابت، بدون #نقطه و #علامت ، نگارش می‌شده و تشخیص قرائت صحیح کلمات، بیشتر به‌واسطهٔ #حفظ آیات میسّر بوده است.
در این میان، کاتبان وحی نیز تا حد امکان، تلاش می‌کردند تا #نگارش_خاص کلمات به صحیح‌خوانی قرآن کمک کند.
✓ در کلمهٔ «اُولـٰٓئِكَ» حرف واو، زائد است و خوانده نمی‌شود و #تنها_دلیل وجود آن، ایجاد تفاوت با کلمهٔ «اِلَيكَ» است که با توجه به مطالب بالا، اگر آن را بدون نقطه در نظر بگیریم (الىك) بسیار شبیه «اولىك» می‌شود و تنها #وجه_تفاوت بین این دو کلمه، حرف «واو» بین الف و لام است.
2⃣ حرف الف بعد از لام: در این خصوص اتفاق نظر میان همهٔ علمای رسم‌المصحف و کاتبان متقدم و متأخر قرآن بر این است که این کلمه در تمام متون عربی، چه قرآن و چه غیر قرآن به این شکل نگارش می‌شود و صدای #الف_مدی در آن، با #الف_کوچک نشان داده می‌شود، که به ضبط‌المصحف مربوط است.
✓ در زمینهٔ قرائت این کلمه و کلمات مشابه آن مانند «اُولاء»، «اُولوا»، «اُولي» و ... می‌بایست به #ناخوانا بودن حرف واو، دقت ویژه داشت که دخالتی در کلمه نداشته و #صدای_کوتاه ضمه در الف، تبدیل به #صدای_کشیده واو مدی نشود.
✓ ضبط واو:
در ضبط مصری، روی واو، علامتی شبیه صفر به نشانه ناخوانا بودن حرف گذاشته شده است.
در ضبط هندی، ترکی، ایرانی و کم‌علامت، هیچ علامتی روی واو وجود ندارد.
✓ ضبط «الف کوچک»:
#الف_کوچک با علامت مد در ضبط مصری، هندی، ایرانی و ضبط کم‌علامت، در #سمت_چپ لام، و قبل از دندانهٔ پایهٔ همزه گذاشته شده است.
در ضبط ترکی، برخی کاتبان این الف کوچک را در #سمت_راست حرف لام و علامت مد را بالای حرف لام نوشته‌اند و برخی ابتدا علامت مد را روی حرف لام و سپس الف کوچک را در بالای علامت مد نوشته‌اند همچنانکه در تصویر مشاهده می‌شود.
✓ ضبط «همزه روی دندانه»:
علامتگذاری این حرف در ضبط مصری و هندی به این صورت است که همزه و حرکت کسره، هر دو در زیر دندانه نوشته شده است.
در ضبط ایرانی، برخی کاتبان، علامت همزه را روی دندانه و حرکت کسره را در زیر همزه (بین دندانه و علامت همزه) نوشته‌اند؛ برخی دیگر نیز علامت همزه را روی دندانه و کسره را زیر دندانه نوشته‌اند.
در ضبط ترکی و کم‌علامت، همزه روی دندانه و حرکت کسره زیر دندانه نوشته شده است (مطابق تصویر).
💠 کانال رسمی مرکز طبع و نشر قرآن کریم
👇👇👇👇👇
🔹@moshaf_org🔹
🔰 بر کرانه آیه‌ها
4️⃣ #نکات_نگارشی_و_علامتگذاری (بقره/6)
💢 «کَفَروا»:
در زبان عربی، کلماتی شبیه به این کلمه که صیغهٔ سوم افعال غایب یا مخاطب هستند و انواع گوناگونی از لحاظ زمان دارند، بنا بر دلایلی به حرف الف ختم می‌شوند؛ مانند «فعلوا»، «اَنکِحوا»، «تکفروا»، «یکونوا» و ...
✓ قاعدۀ ثابت در این‌گونه کلمات، #ناخوانا بودن الفِ بعد از واوِ آخر کلمه است که در مصاحف، با علامتگذاری گوناگون به نوعی نشان داده شده است.
✓ در ضبط #مصری روی حرف راء، حرکت ضمّه و روی این الف -که همواره ناخواناست- علامت #دایره_کوچک گذاشته شده که یکی از نشانه‌های ناخوانا بودن حروف است (همان علامت شبیه به صفر بر روی واو کلمه «اولئك» کهدر آیه 5 توضیح داده شد).
✓ در ضبط #هندی که شلوغ‌ترین و پرعلامت‌ترین مصحف در میان مصاحف است، علاوه بر ضمه که روی راء گذاشته شده، یک علامت سکون هم بر روی حرف واو آمده، اما روی حرف الف ناخوانای آخر کلمه، هیچ علامتی نوشته نشده است.
✓ در ضبط #ترکی و #ایرانی ، حرکت ضمّه بر روی حرف واو نوشته شده است و علامتی روی راء و الف وجود ندارد.
✓ در ضبط #کم_علامت ، هیچ علامتی بر روی الف به‌عنوان حرف ناخوانا گذاشته نشده است. برای آگاهی از منطق علامت‌گذاریِ «الف بعد از واو آخر کلمه»، روی عبارت «توضیح» ضربه بزنید.
💢 «ءَاَنذَرتَهُم»:
به نظر برخی از صاحب‌نظران علم تجوید، حرف همزه، یکی از حروف سنگین برای تلفظ است؛ حتی گاهی در برخی قرائات، همزه، #تسهیل می‌شود یعنی در هنگام تلفظ، اندکی از تیزی و سنگینی آن گرفته می‌شود. در کلمۀ «ءَاَنذَرتَهُم» دو حرف همزه، بلافاصله در کنار هم قرار گرفته‌اند که این موجب سنگینی بیشتر در تلفظ این حرف شده است، لذا در هنگام قرائت می‌بایست به این موضوع توجه داشته و مراقب از بین نرفتن صفت ذاتی حرف همزه -که اصطلاحا در تجوید به آن «نَبر» گفته می‌شود- باشیم.
✓ نکته: باید توجه داشته باشیم که در این کلمه، دو همزه‌ای که در کنار هم آمده‌اند هرچند به ابتدای کلماتی مانند «ءامنوا» شبیه هستند اما در «ءَاَنذرتهم»، هر دو حرف اول کلمه، #همزه است و هر دو با حرکت #فتحه تلفظ می‌شوند اما در کلمه «ءامنوا»، حرف دوم، با صدای الف مدی، تلفظ می‌شود.
💠 کانال رسمی مرکز طبع و نشر قرآن کریم
👇👇👇👇👇
🔹@moshaf_org🔹
🔰 بر کرانه آیه‌ها
5️⃣ #نکات_نگارشی_و_علامتگذاری (بقره/65)
💢 «فِی السَّبتِ»:
در ادامۀ توضیحات آموزشی در خصوص شیوۀ علامتگذاری #کم_علامت ، حال در این رابطه به برخی دیگر از قواعد مربوط به تشخیص #حروف_ناخوانا می‌پردازیم:
✓ #یاء بعد از کسره:
طبق قواعد #روخوانی ضبط کم‌علامت، حرف یاء بعد از کسره ناخواناست، بنا بر این یاء در «فِی» ناخواناست.
✓ #الف در ابتدای کلمه، قبل از لام:
قاعدۀ دیگر در حروف ناخوانا در این شیوه این است که الف در ابتدای کلمه که بعد از آن «لام» باشد ناخواناست (الف وصل).
✓ #لام قبل از تشدید:
همچنین «لام» قبل از تشدید نیز در ضبط کم‌علامت، ناخوانا محسوب می‌شود.
← بنا بر این در اتصال دو کلمۀ «فِی السَّبتِ» سه حرف #ناخوانا به وجود می‌آید که هر سهٔ آن‌ها قاعده‌مند هستند.
← اما درباره حروف الف و لام باز هم می‌توان قواعد را کمتر کرد، به این صورت که می‌توان گفت «الف و لام در ابتدای کلمه، قبل از #تشدید ، هر دو ناخوانا هستند».
💢 «خٰسِـٔینَ»:
در این کلمه همچون کلمه «الصّٰبِـٔینَ» (بقره/62) دو قاعده رسم‌المصحف جریان دارد که جمع این دو قاعده در یک کلمه، جالب توجه است.
☝️اول، #حذف_الف :
این قاعده که در بسیاری از کلمات قرآن جاری است و در مطالب گذشته بارها به آن اشاره شده؛ همان قاعدۀ معروف حذف الف از کلمات اسم #جمع_سالم مذکر یا مؤنث است.
✌️دوم، #حذف_یاء :
مطابق قواعد #رسم_المصحف ، اگر دو حرف یاء که اولی برگرفته از همزه باشد و یاء دوم نشانۀ جمع باشد؛ برای جلوگیری از قرار گرفتن دو حرف مثل هم در کنار هم و در یک کلمه، یاء اول حذف می‌شود و به جای آن، علامت رأس‌العین را با قید مراقبت از تأثیر بر شکل اساسی کلمه نگارش می‌کنند که در اینجا بر روی #خط_تیره در امتداد دندانه‌های حرف «سین» نوشته شده و دیگر مربوط به رسم‌المصحف نبوده و به حوزۀ علم #ضبط_المصحف مربوط می‌شود.
💠 کانال رسمی مرکز طبع و نشر قرآن کریم
👇👇👇👇👇
🔹@moshaf_org🔹